Για την Ουκρανία, η ιστορία παραμένει πεδίο αντιπαράθεσης. Μήνες πριν ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν εξαπολύσει τη γενικευμένη εισβολή, ο ίδιος ο αρχηγός του ρωσικού κράτους είχε δημοσιεύσει άρθρο 5.000 λέξεων, στο οποίο αμφισβητούσε την ίδια τη συγκρότηση της χώρας, όπως υπενθυμίζει ανάλυση του CNN.
Στην ομιλία του με την οποία ανακοίνωσε την έναρξη της ρωσικής επίθεσης, παρέθεσε μια σειρά από ιστορικά παράπονα κατά της Δύσης και, στη συνέχεια, επιχείρησε να παρουσιαστεί ως διάδοχος του εκσυγχρονιστή τσάρου Μ. Πέτρου.
Τα μαθήματα της ιστορίας εξακολουθούν να στοιχειώνουν την Ουκρανία. Καθώς ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ πιέζει για μια διαπραγματευτική λύση στον πόλεμο, αναλυτές αναζητούν ιστορικές αναλογίες ώστε να περιγράψουν την επισφαλή θέση του Κιέβου και να εκτιμήσουν τους κινδύνους κάθε πιθανής διπλωματικής διαδικασίας.
Η παρούσα συγκυρία παραπέμπει σε τρία χαρακτηριστικά κεφάλαια της διπλωματικής ιστορίας του 20ού αιώνα: το Μόναχο του 1938, τη Γιάλτα του 1945 και τη Βουδαπέστη του 1994.
Η Συμφωνία του Μονάχου (1938)
Η Συμφωνία του Μονάχου παραχώρησε τη Σουδητία της Τσεχοσλοβακίας στη ναζιστική Γερμανία, σε μια αποτυχημένη προσπάθεια αποτροπής του πολέμου στην Ευρώπη.
Οι επικριτές του Τραμπ παρομοιάζουν την πρόθεσή του να συναντήσει τον Πούτιν κατ’ ιδίαν στην Αλάσκα – και την άποψή του ότι η Ουκρανία ίσως αναγκαστεί να αποδεχθεί απώλειες εδαφών – με το λάθος του Νέβιλ Τσάμπερλεν να εμπιστευθεί τον Χίτλερ.
“Η μαγική σκέψη του Τραμπ κινδυνεύει να οδηγήσει σε ένα Μόναχο σε αργή κίνηση – επαναλαμβάνοντας το σφάλμα της κατευναστικής πολιτικής”, σημείωσε ο γερουσιαστής Ρίτσαρντ Μπλούμενθαλ στο X. “Το να παραχωρείς εδάφη σε έναν αιμοσταγή δολοφόνο με αντάλλαγμα υποσχέσεις δεν έφερε ποτέ “ειρήνη στην εποχή μας”. Ο κατευνασμός δεν θα φέρει τον Τραμπ πιο κοντά στο Νόμπελ Ειρήνης απ’ ό,τι έφερε τον Τσάμπερλεν”.
Η Διάσκεψη της Γιάλτας (1945)
Η Διάσκεψη της Γιάλτας, με τη συμμετοχή Ρούζβελτ, Τσόρτσιλ και Στάλιν, καθόρισε την αρχιτεκτονική της μεταπολεμικής Ευρώπης. Αν και τότε θεωρήθηκε διπλωματικός θρίαμβος, σήμερα –ιδίως στην Ανατολική Ευρώπη– συχνά θεωρείται ως παράδοση εκατομμυρίων ανθρώπων πίσω από το “Σιδηρούν Παραπέτασμα”.
Κάποιοι φοβούνται ότι η επιδίωξη του Τραμπ για μια “μεγάλη συμφωνία” με τον Πούτιν θα μπορούσε να οδηγήσει στο “ξεπούλημα” του Κιέβου, ειδικά αν αποκλειστεί η ουκρανική συμμετοχή.
Ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στη Μόσχα, Μάικλ ΜακΦολ, προειδοποίησε στο X: “Η συνάντηση Τραμπ-Πούτιν στην Αλάσκα δεν πρέπει να εξελιχθεί σε Γιάλτα 2.0”.
Ο Πούτιν έχει στο παρελθόν εκφράσει θαυμασμό για τις συμφωνίες ισχυρών δυνάμεων, επικαλούμενος τη Γιάλτα σε ομιλία του στον ΟΗΕ το 2015, λίγο πριν τη ρωσική επέμβαση στη Συρία.
Σχολιάζοντας τη σύγκριση, ο ιστορικός Σεργκέι Ραντσένκο υποστήριξε ότι τότε δεν υπήρχαν ρεαλιστικές εναλλακτικές, καθώς ο Κόκκινος Στρατός είχε ήδη καταλάβει την Ανατολική Ευρώπη. Σήμερα, όμως, η κατάσταση είναι διαφορετική: η Ρωσία δεν έχει καν ελέγξει πλήρως το Ντονμπάς, ενώ οι ΗΠΑ διαθέτουν σημαντικά περιθώρια στήριξης του Κιέβου.
Το Μνημόνιο της Βουδαπέστης (1994)
Το 1994, η Ουκρανία, ως νεοσύστατο ανεξάρτητο κράτος, παρέδωσε τα πυρηνικά όπλα που βρίσκονταν στο έδαφός της, λαμβάνοντας διαβεβαιώσεις για τον σεβασμό της κυριαρχίας και της εδαφικής της ακεραιότητας, υπογεγραμμένες από τη Ρωσία και άλλες δυνάμεις. Οι δεσμεύσεις αυτές, ωστόσο, δεν την προστάτευσαν ούτε από την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, ούτε από τη γενικευμένη εισβολή το 2022.
Ο τέως πρόεδρος της Ουκρανίας, Πέτρο Ποροσένκο, δήλωσε στο CNN: “Το Μνημόνιο της Βουδαπέστης δεν λειτούργησε. Κάθε άλλη εγγύηση ασφαλείας, εφόσον δεν είναι δεσμευτική, είναι ανεπαρκής”.
Η Ουκρανία βρίσκεται εκ νέου μπροστά σε ιστορική καμπή, καθώς οι διπλωμάτες αναζητούν το κατάλληλο πλαίσιο και φόρμουλα για πιθανές ειρηνευτικές συνομιλίες. Το αν η σημερινή συγκυρία θα μείνει στην ιστορία ως ένα ακόμη σκοτεινό κεφάλαιο της Ευρώπης, μένει να φανεί.
