Τζαφάρ Παναχί: Ο θριαμβευτής των Καννών μιλά για το σινεμά, την πολιτική και το ‘Ένα Απλό Ατύχημα’

Τζαφάρ Παναχί: Ο θριαμβευτής των Καννών μιλά για το σινεμά, την πολιτική και το “Ένα Απλό Ατύχημα”

Διωκόμενος διαρκώς από ένα θεοκρατικό καθεστώς που του απαγόρευσε να σκηνοθετεί και τον φυλάκισε δυο φορές, ο ασυμβίβαστος Ιρανός δημιουργός δηλώνει πως «δεν θα ήταν καλή ιδέα να το βάλω στα πόδια».

Ποια ήταν η αρχική ιδέα στην οποία βασίστηκε η δημιουργία της ταινίας; Στο προ δεκαετίας “Ταξί στην Τεχεράνη” υπάρχει ένας διάλογος σχετικά με το ψυχολογικό τραύμα που αφήνει στους πολιτικούς κρατουμένους η φωνή του ανακριτή τους.
Όταν σε ανακρίνουν στο Ιράν κάθεσαι πάντα μπροστά σε έναν τοίχο, τα μάτια σου είναι καλυμμένα και ο ανακριτής είναι πίσω σου. Είτε σου κάνει προφορικές ερωτήσεις είτε σου τις δίνει γραπτές σε ένα φύλλο χαρτί, οπότε εσύ πρέπει να σηκώσεις λίγο το κάλυμμα που σου έχουν βάλει στα μάτια σου για να μπορείς να τις διαβάσεις. Έτσι, την ώρα που σκέφτεσαι να απαντήσεις στις ερωτήσεις, περισσότερο σε απασχολεί το να καταλάβεις ποιο είναι αυτό το άτομο πίσω σου, ποιος είναι ο ανακριτής σου. Και εκεί είναι που η ακοή υπερισχύει όλων των άλλων αισθήσεων.

Κάτι το οποίο έχει συμβεί και σε εσάς προσωπικά…
Βέβαια. Είχα μάλιστα ένα σχετικό διάλογο με έναν απ’ αυτούς, λέγοντάς του πως επειδή κάνω ταινίες βασισμένες σε αυτά που βλέπω και αυτά που βιώνω, πιθανόν μια μέρα να βρεθείτε και εσείς σε μια ταινία μου. Δεν λειτουργώ όμως βάσει σχεδίου ή προγράμματος, αλλά ακολουθώντας τις εσωτερικές παρορμήσεις και ανησυχίες μου. Κι ενώ είπα όλα αυτά χωρίς να έχω σχεδιάσει οτιδήποτε, μια μέρα οδηγούσα και ακούγοντας ένα θόρυβο πίσω μου, νόμισα πως άκουσα τη φωνή του. Σταμάτησα στην άκρη και προσπαθούσα να καταλάβω τι συνέβη. Από αυτή την εμπειρία γεννήθηκε η σχετική σκηνή στο “Ταξί…” και δέκα χρόνια αργότερα, αφού ξαναφυλακίστηκα και βίωσα και πάλι την ίδια εμπειρία, φτάσαμε  στο “Ένα απλό Ατύχημα”.

Ενώ έχετε υποστεί απηνείς διώξεις από το ιρανικό καθεστώς, η τελευταία σας ταινία, εξίσου επικριτική απέναντί του, μοιάζει να γυρίστηκε με μεγαλύτερη ελευθερία, ενώ σάς επετράπη να ταξιδέψετε ως τις Κάννες. Τι άλλαξε;
Οι αρχές δεν μου επέτρεψαν να κάνω ούτε αυτή την ταινία στην πραγματικότητα. Αυτό που συνέβη είναι ότι απορρίφθηκαν όλες οι κατηγορίες εναντίον μου, 15 χρόνια μετά τις ποινές που μου είχαν επιβληθεί, οπότε ουσιαστικά δεν έμεινε τίποτα για να με καταδικάσουν. Αλλά αν θέλετε να κάνετε μια ταινία εντός του συστήματος στο Ιράν, πρέπει πρώτα να υποβάλετε το σενάριό σας στο Υπουργείο Πολιτισμού και Ισλαμικής Καθοδήγησης, όπου συχνά σας ζητούν να κάνετε κάποιες αλλαγές για να σας δώσουν άδειες γυρισμάτων. Και δεν ήμουν τρελός για να τους υποβάλω ένα παρόμοιο σενάριο. Έτσι, παρόλο που μπορούσα πλέον να κάνω ταινίες, ο μόνος τρόπος για να γυρίσω τη συγκεκριμένη ήταν να την κάνω υπόγεια, όπως όλες τις προηγούμενες κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.

Έχετε σκεφτεί την πιθανότητα να φύγετε στο εξωτερικό και να γυρίσετε ταινίες έξω από το Ιράν; Ο Μοχάμαντ Ρασούλοφ, αλλά και άλλοι συμπατριώτες σας σκηνοθέτες αναγκάστηκαν να το κάνουν.
Δεν θα ήταν καλή ιδέα να το βάλω στα πόδια. Πολλοί από τους σκηνοθέτες που βρίσκονται τώρα εκτός Ιράν έχουν αναγκαστεί να φύγουν. Και η λίστα ξεκινά από τις πρώτες μέρες της επανάστασης. Είναι ένας μακρύς κατάλογος. Ο Ρασούλοφ το έκανε πρόσφατα γιατί έπρεπε να ολοκληρώσει το post production της ταινίας του, κάτι που για τον “Σπόρο της Ιερής Συκιάς” δεν θα μπορούσε ποτέ να κάνει στο Ιράν. Αλλά όσον αφορά τον εαυτό μου, αυτό που ξέρω είναι ότι δεν έχω την ικανότητα να ζήσω πουθενά αλλού. Ίσως επειδή δεν είμαι αρκετά θαρραλέος για να προσπαθήσω να προσαρμοστώ σε διαφορετικές συνθήκες στο εξωτερικό.

Γνωρίζω πως δεν σας αρέσει να σας αποκαλούν πολιτικό σκηνοθέτη. Πιστεύετε, όμως, πως το σινεμά μπορεί να αλλάξει τον κόσμο;
Όχι, αυτό είναι πολύ ιδεαλιστικό. Στον κόσμο που ζούμε, όλοι μπορούμε να επικοινωνήσουμε εξ αποστάσεως μέσα σε δευτερόλεπτα. Οι αλλαγές είναι καταιγιστικές. Ο κινηματογράφος, αντίθετα, απαιτεί μια μακρά διαδικασία, κάθε ταινία θέλει τουλάχιστον δυο με τρία χρόνια για να υλοποιηθεί. Πώς μπορεί λοιπόν να έχει πραγματικά αντίκτυπο σε έναν κόσμο που εξελίσσεται τόσο γρήγορα; Από την άλλη, το σινεμά μπορεί να καταγράψει αυτή την εποχή και να διατηρήσει το ίχνος της στην ιστορία. Ίσως μια μέρα η ιστορία γραφτεί πράγματι ξεκινώντας από τον κινηματογράφο. Αντί για όλες αυτές τις πολύ συναισθηματικές στιγμές που κατακλύζουν τις σύγχρονες οθόνες και ξεχνιούνται τόσο γρήγορα.

Ως κινηματογραφικός θεατής, ποιο είδος ταινιών σας αρέσουν; Τα κοινωνικά δράματα που βρίσκονται κοντά στο δικό σας στιλ ή βλέπετε ακόμα και χολιγουντιανές παραγωγές;
Όχι, μου αρέσει να γυρίζω τέτοιες ταινίες. Αλλά βλέπω κάθε είδους. Όταν έχω διαθέσιμο χρόνο κάθομαι και βλέπω ταινίες μιας εβδομάδας και μετά πηγαίνω για ύπνο και επιστρέφω, σαν να παρακολουθώ τα επεισόδια μιας τηλεοπτικής σειράς, ώστε να μην σκέφτομαι ή να μην κάνω τίποτα. Είναι τόσο καλό αν κάθε τόσο σταματάς να σκέφτεσαι ή να αποσπάς την προσοχή σου από τον αληθινό κόσμο.