Τα επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας για τα αδικήματα βιασμού την τελευταία πενταετία δείχνουν μια ανησυχητική εικόνα. Από το 2020 έως το 2024, οι υποθέσεις με γνωστούς δράστες αυξήθηκαν σημαντικά: από 220 περιπτώσεις το 2020, σε 442 το 2024. Παρά τις ετήσιες αυξομειώσεις, η γενική τάση είναι ανοδική, με τα θύματα να αυξάνονται και την κοινωνία να βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα διαρκές ζήτημα δημόσιας ασφάλειας.
Η κατανομή ημεδαπών και αλλοδαπών δραστών
Το πιο εντυπωσιακό –και συνάμα ανησυχητικό– στοιχείο αφορά τη σύνθεση των δραστών.
- Το 2020, οι αλλοδαποί αποτελούσαν 44,6% των δραστών βιασμού.
- Το 2021, το ποσοστό ήταν 42,3%.
- Το 2022 παρέμεινε υψηλό, στο 40,9%.
- Το 2023 σημειώθηκε πτώση στο 30,8%, ωστόσο το 2024 το ποσοστό ανέβηκε ξανά στο 36,2%.
Σε απόλυτους αριθμούς, οι αλλοδαποί δράστες κυμαίνονταν από 98 το 2020 έως 160 το 2024, ενώ οι ημεδαποί από 122 το 2020 έως 282 το 2024.
Το βάρος της στατιστικής: Μικρός πληθυσμός, μεγάλα ποσοστά
Η αριθμητική διάσταση είναι εκείνη που σοκάρει περισσότερο. Οι αλλοδαποί αποτελούν μόλις 7% του συνολικού πληθυσμού της χώρας σύμφωνα με την απογραφή της ΕΛΣΤΑΤ το 2021. Θα περίμενε κανείς, συνεπώς, ότι το ποσοστό συμμετοχής τους σε σοβαρά εγκλήματα όπως ο βιασμός θα κυμαινόταν σε αντίστοιχα χαμηλά επίπεδα. Η πραγματικότητα όμως είναι εντελώς διαφορετική: στα στατιστικά της ΕΛ.ΑΣ. το μερίδιό τους στους δράστες είναι πολλαπλάσιο, φτάνοντας από 30% έως και 45% ανάλογα με το έτος.
Με άλλα λόγια, μια πληθυσμιακή ομάδα που αριθμητικά είναι μικρή, εμφανίζεται δυσανάλογα υψηλά στις καταγραφές εγκλημάτων αυτού του τύπου. Το φαινόμενο μεταφράζεται σε υπερεκπροσώπηση που κυμαίνεται από 4 έως 6 φορές μεγαλύτερη από το αντίστοιχο ποσοστό στον γενικό πληθυσμό.
Η στατιστική αυτή ανισορροπία δημιουργεί εύλογα ερωτήματα:
- Μήπως οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες που βιώνουν οι αλλοδαποί στην Ελλάδα αυξάνουν τον κίνδυνο εμπλοκής τους σε εγκληματικές πράξεις;
- Υπάρχουν ενδεχομένως ζητήματα επιλεκτικής καταγραφής ή εντονότερης αστυνομικής επιτήρησης συγκεκριμένων πληθυσμιακών ομάδων;
- Σε ποιον βαθμό η ελλιπής ενσωμάτωση, η ανεργία ή οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης λειτουργούν ως παράγοντες που τροφοδοτούν την εγκληματικότητα;
Όποια κι αν είναι η απάντηση, το γεγονός παραμένει: τα στοιχεία δείχνουν ένα δυσανάλογο βάρος εγκληματικότητας σε σχέση με το μέγεθος του πληθυσμού. Και αυτό είναι κάτι που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη τόσο στην ανάλυση της εγκληματικότητας όσο και στη διαμόρφωση πολιτικών πρόληψης και κοινωνικής συνοχής.
Οι κοινωνικές διαστάσεις
Πίσω από τους αριθμούς κρύβονται άνθρωποι, κοινωνίες και πολιτικές. Η υπερεκπροσώπηση αλλοδαπών στους βιασμούς δεν μπορεί να ιδωθεί μόνο ως «στατιστική ανωμαλία», αλλά ως αντανάκλαση βαθύτερων κοινωνικών προβλημάτων.
Πρώτα απ’ όλα, σημαντικό ρόλο παίζει η περιθωριοποίηση. Πολλοί μετανάστες και πρόσφυγες ζουν σε συνθήκες αβεβαιότητας, χωρίς πρόσβαση σε σταθερή εργασία ή κοινωνική ασφάλιση. Η οικονομική ανασφάλεια και η κοινωνική απομόνωση συχνά οδηγούν σε παραβατικές συμπεριφορές, οι οποίες δεν περιορίζονται μόνο σε μικροεγκλήματα αλλά εκτείνονται και σε σοβαρότερα αδικήματα.
Δεύτερον, υπάρχει το ζήτημα της ένταξης. Η έλλειψη ουσιαστικών προγραμμάτων κοινωνικής ενσωμάτωσης, εκμάθησης γλώσσας και πολιτισμικής εξοικείωσης δημιουργεί κενά. Οι αλλοδαποί που δεν καταφέρνουν να ενταχθούν παραμένουν «στο περιθώριο», χωρίς πρόσβαση σε θεσμούς και ευκαιρίες που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν αποτρεπτικά.
Τρίτον, η επιρροή των κοινωνικών δικτύων και των γκέτο. Σε πολλές περιοχές της χώρας έχουν δημιουργηθεί μικρές «κλειστές κοινότητες» αλλοδαπών, όπου οι συνθήκες ζωής είναι ιδιαίτερα δύσκολες και ο κοινωνικός έλεγχος αδύναμος. Εκεί, η παραβατικότητα ενδέχεται να αναπαράγεται και να παγιώνεται.
Αξίζει επίσης να επισημανθεί ότι οι αριθμοί επηρεάζονται και από την εντονότερη αστυνομική επιτήρηση σε ορισμένες ομάδες πληθυσμού. Αυτό μπορεί να αυξάνει τις πιθανότητες σύλληψης ή καταγραφής παραβατικής συμπεριφοράς, δημιουργώντας μια στατιστική «μεγέθυνση».
Σε κάθε περίπτωση, η κοινωνική διάσταση δεν μπορεί να αγνοηθεί. Αν δεν υπάρξουν πολιτικές που θα στοχεύουν στην εκπαίδευση, στην εργασία, στην κοινωνική υποστήριξη και στην ομαλή συνύπαρξη, οι ανισότητες θα συνεχίσουν να γεννούν εγκληματικότητα. Το φαινόμενο των βιασμών, όσο σκληρό κι αν είναι, πρέπει να ιδωθεί ως ένα «καθρέφτισμα» της αποτυχίας του κράτους και της κοινωνίας να διαχειριστούν αποτελεσματικά την πολυπολιτισμική πραγματικότητα της σύγχρονης Ελλάδας.
Συμπέρασμα: Ένα ζήτημα που δεν μπορεί να αγνοηθεί
Η στατιστική εικόνα για τους βιασμούς στην Ελλάδα δεν αφήνει περιθώρια εφησυχασμού. Τα περιστατικά αυξάνονται, η συμμετοχή αλλοδαπών παραμένει δυσανάλογα υψηλή σε σχέση με τον πληθυσμό τους, και η κοινωνία βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα πρόβλημα που αγγίζει τόσο την ασφάλεια των πολιτών όσο και την κοινωνική συνοχή.
Η πρώτη διάσταση αφορά την ίδια την προστασία των θυμάτων. Σε μια χώρα που θέλει να αυτοπροσδιορίζεται ως σύγχρονη και ευρωπαϊκή, η σεξουαλική βία δεν μπορεί να γίνεται ανεκτή. Απαιτούνται καλύτερες δομές υποστήριξης για τα θύματα, γρηγορότερη δικαστική απονομή και ενίσχυση της αστυνόμευσης. Η αίσθηση ατιμωρησίας υπονομεύει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς και πολλαπλασιάζει τον φόβο.
Η δεύτερη διάσταση είναι κοινωνική και πολιτική. Τα στοιχεία αναδεικνύουν μια δομική αποτυχία ενσωμάτωσης των αλλοδαπών στην ελληνική κοινωνία. Όσο οι πληθυσμιακές μειονότητες παραμένουν στο περιθώριο, χωρίς πρόσβαση σε εκπαίδευση, εργασία και ουσιαστική κοινωνική υποστήριξη, τόσο θα αυξάνεται η πιθανότητα παραβατικότητας. Η πρόληψη της εγκληματικότητας περνά όχι μόνο μέσα από την καταστολή, αλλά και μέσα από την κοινωνική πολιτική.
Τρίτη και πιο ευαίσθητη διάσταση είναι η πολιτική διαχείριση του δημόσιου διαλόγου. Τα στοιχεία είναι σκληρά και εύκολα μπορούν να γίνουν αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης ή κινδυνολογίας. Ωστόσο, η ψύχραιμη ανάλυση απαιτεί να δούμε το ζήτημα με βάση την πραγματικότητα: η υπερεκπροσώπηση αλλοδαπών στους βιασμούς δεν μπορεί να αποσιωπηθεί, αλλά ούτε και να χρησιμοποιηθεί για να τροφοδοτήσει ακραίες φωνές και ρατσιστικά στερεότυπα.
Συνεπώς, η αντιμετώπιση του προβλήματος απαιτεί ισορροπία:
- Αυστηρότερη καταστολή για την προστασία των πολιτών.
- Πιο αποτελεσματική κοινωνική πολιτική για την πρόληψη και την ενσωμάτωση.
- Διαφανή δημόσια συζήτηση, ώστε τα στοιχεία να μην παραμορφώνονται.
Το ζήτημα των βιασμών και η κοινωνική του διάσταση δεν αφορά μόνο την εγκληματικότητα· αφορά την εικόνα της ίδιας της χώρας, την ικανότητα των θεσμών της να διαχειριστούν κρίσιμα κοινωνικά φαινόμενα και τελικά το μέλλον της κοινωνικής συνοχής στην Ελλάδα.
Πηγές:
– Ελληνική Αστυνομία — Στατιστικές Επετηρίδες (Πίνακας 26: Δράστες κακουργημάτων/πλημμελημάτων κατά εθνικότητα) για τα έτη 2020, 2021, 2022, 2023, 2024.
– ΕΛΣΤΑΤ — Απογραφή Πληθυσμού 2021 (στοιχεία για αλλοδαπούς κατοίκους: ~747.000, 7,1% του πληθυσμού).
Σημείωση: Τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ. αφορούν γνωστούς δράστες κατά το έτος βεβαίωσης και δεν αποτελούν δικαστικές καταδίκες.
