Θύελλα αντιδράσεων, αλλά και εύλογα ερωτήματα προκαλούν οι εξελίξεις γύρω από το προωθούμενο έργο βιολογικού καθαρισμού στο Μικρό Πάπιγκο, παρά τη δεδηλωμένη αντίθεση κατοίκων και επιχειρηματιών της περιοχής.
Πρόκειται για ένα έργο το οποίο, αν και έχει στόχο να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας, λόγω σχεδιασμού, σε απόσταση μόλις 25 μέτρων από τα σπίτια, θα αποτελέσει, -εάν τελικά υλοποιηθεί-, μια «βόμβα» στα θεμέλια του πανέμορφου διατηρητέου οικισμού.
Δεδομένου ότι μιλάμε για ανοιχτή εγκατάσταση, μια τέτοια υποδομή θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή εάν προβλεπόταν η χωροθέτησή της σε ικανή απόσταση από τον οικισμό ώστε να μην ενοχλεί με τις…δυσάρεστες οσμές και όλες τις παράπλευρες συνέπειες. Το γεγονός όμως ότι σχεδιάζεται το στήσιμό της ουσιαστικά μέσα στον οικισμό , εντείνει τις αντιδράσεις.
Πριν λίγες ημέρες μάλιστα, παρά τις αντιδράσεις, αλλά και εν αναμονή της απόφασης του ΣτΕ επί αίτησης ακύρωσης που έχει υποβληθεί από κατοίκους, ξεκίνησαν οι σχετικές εργασίες κατασκευής, κατά τη διάρκεια των οποίων προκλήθηκε βλάβη σε έναν εκ των αγωγών του οικισμού, κάτι που δημιούργησε περαιτέρω προβλήματα.
Υπενθυμίζεται ότι προ ενός έτους το Ζαγόρι, άρα και το Μεγάλο και το Μικρό Πάπιγκο, εντάχθηκαν στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO ως πολιτιστικό τοπίο και ειδικότερα ως «Εξέχον Παράδειγμα Παραδοσιακού Οικισμού αντιπροσωπευτικού της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με το περιβάλλον το οποίο μάλιστα έχει καταστεί ευάλωτο υπό την πίεση μη αναστρέψιμων μεταβολών».
«Save Papigo»
Σημειώνεται ότι το επίμαχο έργο κατασκευάζει η Περιφέρεια Ηπείρου μετά από προγραμματική σύμβαση που έχει υπογράψει με τον Δήμο Ζαγορίου.
Ήδη από πέρυσι, η Κίνηση Πολιτών Save Papigo έχει καταγγείλει την προώθηση του «σκανδαλωδώς δαπανηρού έργου βιολογικού καθαρισμού ΕΕΛ (Ανοιχτής Εγκατάστασης Επεξεργασίας Λυμάτων) στον διατηρητέο οικισμό του Μικρού Παπίγκου, που απειλεί να υπονομεύσει το φυσικό, πολιτιστικό και οικονομικό κεφάλαιο της περιοχής».
Από τότε έχει αναδείξει το γεγονός ότι παρά την ύπαρξη λειτουργικού βιολογικού καθαρισμού μόλις 2 χιλιόμετρα μακριά στο Μεγάλο Πάπιγκο, η Περιφέρεια Ηπείρου εκτελεί νέο, δεύτερο έργο, με προϋπολογισμό άνω του 1,1 εκατ. ευρώ, με χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης- ποσό υπερτριπλάσιο της δαπάνης που απαιτεί η απλή σύνδεση με το υπάρχον δίκτυο.
Η εναλλακτική λύση
Ειδικότερα, όπως υποστηρίζεται, το Μικρό Πάπιγκο δεν χρειάζεται ανεξάρτητο νέο βιολογικό καθαρισμό, καθώς ο υφιστάμενος στο Μεγάλο Πάπιγκο έχει σχεδιαστεί ώστε να μπορεί να εξυπηρετήσει και τους δύο οικισμούς. Σύμφωνα με τεχνική μελέτη που εκπόνησαν οι κάτοικοι, η λύση σύνδεσης του Μικρού Παπίγκου με την υφιστάμενη ΕΕΛ Μεγάλου Παπίγκου θα κόστιζε λιγότερο από 340.000 ευρώ, ενώ το νέο έργο που εκτελεί η Περιφέρεια Ιωαννίνων θα κοστίσει 1.115.000 ευρώ με ΦΠΑ. Ακόμη, η λειτουργία του νέου βιολογικού καθαρισμού θα έχει λειτουργικά έξοδα άνω των 25.000 ευρώ ετησίως, ποσό που θα επιβαρύνει τα 25 ανοικτά σπίτια και τους 3 ξενώνες του μικρού χωριού, με τους κατοίκους να χρεώνονται εκατοντάδες ευρώ το χρόνο.
Σύμφωνα με κατοίκους, εκτός από την οικονομική αστοχία, η κατασκευή της νέας μονάδας ΕΕΛ σε απόσταση μόλις 25 μέτρων από τις αυλές σπιτιών και των επιχειρήσεων θα προκαλέσει ανεπανόρθωτη αλλοίωση του παραδοσιακού τοπίου – με τα πετρόκτιστα σπίτια του 1700 και τα στενά καλντερίμια (όπου δεν επιτρέπεται η διέλευση οχημάτων), στοιχεία αναγνωρισμένης πολιτιστικής αξίας που προσελκύουν κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
Επίσης, όπως έχουν καταγγείλει, η χωροθέτηση της ΕΕΛ ουσιαστικά εντός οικισμού και η τοποθέτησή της εντός ορίων της Ζώνης Ια «Περιοχή Προστασίας της Φύσης» εντός του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, καθιστούν το έργο επικίνδυνο για το περιβάλλον και τη βιωσιμότητα της περιοχής. «Το συγκεκριμένο έργο οδηγεί σε αναπόφευκτη υποβάθμιση του περιβάλλοντος και της ποιότητας διαβίωσης των ντόπιων και των επισκεπτών εξαιτίας της μόνιμης εκπομπής θορύβου, των έντονων οσμών και αέριων ρύπων από την επεξεργασμένη λυματολάσπη- την στιγμή μάλιστα που η τοπική τουριστική οικονομία (εστιατόρια, ξενώνες & real estate), βασίζεται στην αυθεντικότητα και την απόλυτη αρμονία με το φυσικό περιβάλλον», αναφέρεται χαρακτηριστικά από την Κίνηση Πολιτών Save Papigo.
Η προσφυγή στο ΣτΕ
Η υπόθεση έφτασε και στο Συμβούλιο της Επικρατείας μετά από αίτηση ακύρωσης που κατέθεσαν πολίτες, υποστηρίζοντας ότι απειλείται και υπονομεύεται το φυσικό, πολιτιστικό και οικονομικό κεφάλαιο της περιοχής.
Στo δικόγραφο πρόσθετων λόγων τονίζεται, μεταξύ άλλων, ότι η ΑΕΠΟ (Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων) έχει παράνομη αιτιολογία διότι δεν εξετάσθηκαν επαρκώς εναλλακτικές λύσεις, όπως η σύνδεση με την ήδη υπάρχουσα ΕΕΛ του Μεγάλου Παπίγκου. Σημειώνεται ότι, η από το 2010 κατασκευασμένη ΕΕΛ του Μεγάλου Παπίγκου, η οποία εξυπηρετεί 1500 ΜΙΠ (Μονάδες Ισοδύναμου Πληθυσμού) για να εξυπηρετήσει σήμερα 105 κατοικίες και 42 επιχειρήσεις, χωροθετήθηκε σε απόσταση περίπου ενός χιλιομέτρου από τον οικισμό του Μεγάλου Παπίγκου και, σύμφωνα με στοιχεία του Δήμου Ζαγορίου (το 2024), κόστισε συνολικά 600.000 ευρώ. Με αυτά τα δεδομένα, το έργο της ΕΕΛ του Μικρού Παπίγκου εμφανίζεται υπερβολικά ακριβό με προϋπολογισμό που ξεπερνά το 1.100.000 ευρώ για μόλις 26 κατοικίες και 6 επιχειρήσεις.
Επίσης, υποστηρίζεται ότι, μετά την αδειοδότηση του έργου αλλά πριν από την κατακύρωσή του σε ανάδοχο, θεσπίστηκε νέο προστατευτικό καθεστώς στην περιοχή, με το οποίο τμήμα της λεκάνης απορροής του Αώου ποταμού (που ξεκινά γεωγραφικά από τις πηγές του Βοϊδομάτη, όπου βρίσκεται το έργο), χαρακτηρίστηκε ως προστατευόμενο τοπίο και προστατευόμενος φυσικός σχηματισμός, γεγονός που επέβαλε την επαναξιολόγηση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και την αναθεώρηση της Απόφασης Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων.
Επιπρόσθετα, οι αιτούντες ισχυρίζονται ότι η ΑΕΠΟ είναι παράνομη, διότι εκδόθηκε κατά παράβαση της Σύμβασης του Άρχους (Ν. 3422/2005), καθώς, όπως υποστηρίζουν, δεν τηρήθηκαν οι διατυπώσεις δημοσιότητας για την πρόσκληση σε δημόσια διαβούλευση που απαιτεί ο Νόμος. Έτσι, οι ντόπιοι και οι πολίτες ευρύτερα, δεν ενημερώθηκαν έγκαιρα για το σχεδιασμό και την αδειοδότηση της υποδομής αυτής, κάτι που τους στέρησε το θεμελιώδες δικαίωμά τους να συμμετέχουν στη διαβούλευση και να αντιδράσουν.
Οι μπουλντόζες και οι αντιδράσεις
Η απόφαση του αρμόδιου τμήματος του ΣτΕ αναμένεται τον Σεπτέμβριο, ωστόσο από τη Δευτέρα 16 Ιουνίου, εργολαβικά συνεργεία «υπό την καθοδήγηση της Περιφέρειας Ηπείρου και παρουσία του ίδιου του Περιφερειάρχη, ξεκίνησαν παράνομες εκσκαφές, κοπές δέντρων και χωματουργικές εργασίες μέσα στη Ζώνη Ια του Εθνικού Πάρκου Πίνδου και στον ιστορικό πυρήνα του Μικρού Παπίγκου, χωρίς τις απαιτούμενες άδειες», όπως αναφέρει σε ανακοίνωσή της η Κίνηση Πολιτών Save Papigo.
Οι κάτοικοι αντέδρασαν άμεσα, προχωρώντας σε καταγγελίες και κατάθεση μηνυτήριας αναφοράς για περιβαλλοντικά και πολεοδομικά αδικήματα. Η Αστυνομία παρενέβη, κατέγραψε τα γεγονότα και απέστειλε φάκελο στην Εισαγγελία Ιωαννίνων. Ως αποτέλεσμα της πίεσης και των νομικών κινήσεων, οι εργασίες σταμάτησαν προσωρινά στις 19 Ιουνίου και ενώ, όπως αναφέρουν κάτοικοι, προκλήθηκε βλάβη σε έναν εκ των αγωγών που εξυπηρετούν τον οικισμό.
Μετά από αυτά, η αντιπαράθεση κλιμακώθηκε καθώς η Δημοτική Αρχή του Δήμου Ζαγορίου στις 21 Ιουνίου απέστειλε τελεσίγραφο για τη σφράγιση του αγωγού αποχέτευσης επικαλούμενη «παράνομες συνδέσεις».
Στο σχετικό έγγραφο ο Δήμαρχος Ζαγορίου Γιώργος Σουκουβέλος κάνει λόγο για «αποκάλυψη παράνομων συνδέσεων αποχετεύσεων κατοικιών και επιχειρήσεων με υφιστάμενο παλαιό αγωγό, ο οποίος όπως πληροφορηθήκαμε είχε τοποθετηθεί στο απώτατο παρελθόν, ο οποίος διοχετεύει και εκρέει λύματα ελεύθερα και ανεξέλεγκτα στο σημείο που επίκειται η τοποθέτηση της δεξαμενής του βιολογικού καθαρισμού του συνοικισμού του Μικρού Παπίγκου, με συνέπεια τη ρύπανση του περιβάλλοντος», γνωστοποιώντας ότι «ο Δήμος εντός προθεσμίας τριών ημερών και το αργότερο μέχρι τη Δευτέρα 23.6.2025 και ώρα 12.00 μ. θα προβεί στη σφράγιση του αγωγού αυτού».
Η Κίνηση Πολιτών Save Papigo αντέδρασε άμεσα μιλώντας για ανεξήγητη ενέργεια του Δημάρχου Ζαγορίου που απειλεί τη δημόσια υγεία και εκθέτει τους κατοίκους του Μικρού Παπίγκου σε κίνδυνο.
Η Κίνηση εκφράζει την έντονη ανησυχία και αγανάκτησή της απέναντι στην απόφαση του Δημάρχου «να προχωρήσει στη σφράγιση του υφιστάμενου αποχετευτικού αγωγού στο Μικρό Πάπιγκο-ενός αγωγού του οποίου την ύπαρξη ο ίδιος ο Δήμος έχει τεκμηριωμένα αναγνωρίσει στις μελέτες του επί του έργου ΕΕΛ», καταγγέλλοντάς την ως μονομερή, καταχρηστική και δυνητικά επικίνδυνη, καθώς:
-Θέτει σε άμεσο κίνδυνο τη δημόσια υγεία, με πιθανή ανάστροφη ροή λυμάτων και διαρροές στο φυσικό περιβάλλον του Εθνικού Πάρκου.
-Επιδεινώνει τις συνθήκες διαβίωσης κατοίκων και επισκεπτών εν μέσω τουριστικής περιόδου.
-Παραβιάζει την προστασία του πολιτιστικού και φυσικού περιβάλλοντος, το οποίο τελεί υπό το καθεστώς προστασίας της UNESCO και του δικτύου Natura 2000.
-Αντιβαίνει στην υγειονομική νομοθεσία και το Σύνταγμα το οποίο εγγυάται αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης.
Περαιτέρω, απαντώντας στα περί «παράνομων συνδέσεων» τονίζει ότι ο Δήμος από το 2011 έχει πλήρη ευθύνη και γνώση της ύπαρξης του συγκεκριμένου αγωγού, ο οποίος άλλωστε, δηλώνεται ως ενεργός και απαραίτητος στις επίσημες μελέτες σκοπιμότητας και περιβαλλοντικών επιπτώσεων του έργου ΕΕΛ.
Παράλληλα, καταγγέλλεται ότι η πρόσφατη καταστροφή του «οφείλεται σε ενέργειες του εργολάβου του νέου έργου, υπό επίβλεψη της Περιφέρειας Ηπείρου, χωρίς αποκατάσταση από τον υπαίτιο, όπως ορίζει ο νόμος».
Επίσης προαναγγέλλεται ότι σε περίπτωση υλοποίησης αυτής της απόφασης, οι κάτοικοι του Μικρού Παπίγκου θα προσφύγουν δικαστικά για κάθε ζημία που θα προκύψει, θα υποβληθεί αναφορά στην Εισαγγελία Ιωαννίνων για απειλή κατά της δημόσιας υγείας και διοικητική αυθαιρεσία, ενώ θα ενημερωθούν άμεσα οι θεσμοί προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, τόσο σε εθνικό (Υπουργείο Πολιτισμού, ICOMOS) όσο και διεθνές επίπεδο (UNESCO).
Τι λένε οι αριθμοί
Με βάση τα στοιχεία που έχει καταγράψει η Κίνηση Πολιτών Save Papigo, ο βιολογικός καθαρισμός (ΕΕΛ) στο Μεγάλο Πάπιγκο αν και άρχισε να κατασκευάζεται στο 2007, τελικά τέθηκε σε λειτουργία το 2021, ενώ κόστισε 600.000 ευρώ (με ΦΠΑ). Η δυναμικότητά του, βάσει του αρχικού σχεδιασμού, είναι 1.500 Μονάδες Ισοδύναμου Πληθυσμού (ΜΙΠ), που θεωρείται επαρκής για να καλύψει και το Μικρό Πάπιγκο. Ο νέος ΕΕΛ έχει σχεδιαστεί για 250 ΜΙΠ, με το κόστος του να ανέρχεται σε 1.115.000 ευρώ (με ΦΠΑ). Σε επίπεδο εξυπηρετούμενων δημοτών ο υφιστάμενος ΕΕΛ εξυπηρετεί 105 κατοικίες και 42 επιχειρήσεις, δηλαδή συνολικά 147 ακίνητα ενώ ο νέος απευθύνεται σε 26 κατοικίες και 6 επιχειρήσεις (συνολικά 32 ακίνητα). Έτσι το κόστος ανά ακίνητο, κατά προσέγγιση, φτάνει τις 4.000 ευρώ για τον υφιστάμενο ΕΕΛ του Μεγάλου Παπίγκου, ενώ για τον υπό κατασκευή ΕΕΛ του Μικρού Παπίγκου εκτοξεύεται στις 34.850 ευρώ.
Όσον αφορά τη ζώνη χωροθέτησης, ο υφιστάμενος ΕΕΛ βρίσκεται σε απόσταση 1 χλμ από τον οικισμό του Μεγάλου Παπίγκου, ενώ ο νέος αναμένεται να βρίσκεται στα 25 μέτρα, δηλαδή εντός του οικισμού του Μικρού Παπίγκου, χαρακτηρισμένου ως ιστορικού τόπου και τοπίου ιδιαίτερου φυσικού κάλους από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Τι απαντά η Περιφέρεια Ηπείρου
Μια εντελώς διαφορετική εικόνα περιγράφει στην απάντησή του ο Περιφερειάρχης Ηπείρου κ. Αλέξανδρος Καχριμάνης.
Σε σχετική με το εν λόγω έργο ερώτηση του thetimes|-.gr, ο κ. Καχριμάνης αναφέρει:
«Η κατασκευή βιολογικών καθαρισμών σε ευαίσθητες περιβαλλοντικά περιοχές είναι μια αυτονόητη υποχρέωση της Αυτοδιοίκησης, πολύ περισσότερο όταν μιλάμε για οικισμούς παραδοσιακούς και με μεγάλη επισκεψιμότητα. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν το Μεγάλο Πάπιγκο, το Μικρό Πάπιγκο και η Αρίστη.
Πρέπει να επισημάνω ότι η κατασκευή των τριών αυτών βιολογικών καθαρισμών αποτελεί και δέσμευση στο πλαίσιο της ένταξης του Ζαγορίου στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, καθώς γίνεται ρητή αναφορά για μικρές εγκαταστάσεις στην περιοχή των φαραγγιών Βίκου και Βοϊδομάτη και σε μονάδες που θα γίνουν σε Αρίστη- Μικρό Πάπιγκο και στην μονάδα Μεγάλου Παπίγκου που βρίσκεται σε δοκιμαστική (τότε) λειτουργία.
Σε Μεγάλο Πάπιγκο και Αρίστη τα έργα των βιολογικών καθαρισμών προχώρησαν με τους κατοίκους να θέτουν ερωτήματα, προβληματισμούς, να απαντώνται όλα αυτά και τα έργα να προχωρούν. Του μεν Μεγάλου Παπίγκου – όπως προανέφερα-βρίσκεται σε λειτουργία, του δε της Αρίστης σε τελικό στάδιο κατασκευής.
Στο Μικρό Πάπιγκο δεν έχουμε απλά αντιρρήσεις, αλλά πολεμική κατά του έργου. Έχουν γίνει δύο προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας, η Περιφέρεια δικαιώθηκε στην πρώτη τον Δεκέμβριο του 2024 (ενώ είχε προηγηθεί και απόρριψη των ασφαλιστικών μέτρων), εκκρεμεί η απόφαση για τη δεύτερη που κατατέθηκε αρχές του 2025 και η οποία έχει συζητηθεί, ενώ εν τω μεταξύ, εκδόθηκε απόφαση απόρριψης των ασφαλιστικών μέτρων που έχουν καταθέσει οι αντιδρώντες.
Οι προσφυγές και γενικά οι κινητοποιήσεις γίνονται από ολιγομελή ομάδα, με τους περισσότερους που διαμαρτύρονται να μην είναι καν μόνιμοι κάτοικοι του Μικρού Παπίγκου».
Σχετικά με τον αγωγό που υπέστη ζημία ο κ. Καχριμάνης επισημαίνει ότι «με την έναρξη των εργασιών την περασμένη εβδομάδα αποκαλύφθηκε αγωγός που μεταφέρει ανεπεξέργαστα λύματα εντός του Εθνικού Πάρκου Βίκου – Αώου, με αποτέλεσμα ο Δήμος Ζαγορίου να αποφασίσει τη σφράγισή του. Ακολούθησε κατάθεση αίτησης ασφαλιστικών μέτρων κατά της σφράγισης του αγωγού από άτομα που συμμετέχουν στις κινητοποιήσεις, η οποία συζητήθηκε χθες (Δευτέρα 23 Ιουνίου) στο Πρωτοδικείο Ιωαννίνων και η οποία απορρίφθηκε».
Όσον αφορά την εναλλακτική λύση που προτείνεται ο Περιφερειάρχης τονίζει ότι «το έργο έχει όλες τις προβλεπόμενες αδειοδοτήσεις» και ότι «η σύνδεση του Μικρού Παπίγκου με το Βιολογικό Καθαρισμό του Μεγάλου Παπίγκου, είναι οικονομικά ασύμφορη, τεχνικά απρόσφορη και περιβαλλοντικά μη ενδεδειγμένη.
Συγκεκριμένα, ο βιολογικός του Μεγάλου Παπίγκου έχει κατασκευαστεί με το νομοθετικό πλαίσιο που ίσχυε προς του 2010 και σήμερα βρίσκεται υπό τη διαδικασία τροποποίησης της ΑΕΠΟ. Πέραν αυτού, η σύνδεση του απαιτεί εκτεταμένες εργασίες, που περιλαμβάνουν καταθλιπτικούς αγωγούς μήκους περίπου τριών χιλιομέτρων, που με τη σειρά τους χρειάζονται εκσκαφικές εργασίες, κατ’ ελάχιστο μήκος 2.100μ. για την τοποθέτηση των αγωγών της διαδρομής εντός του Πάρκου Βόρειας Πίνδου και κατασκευή τουλάχιστον τριών επιπλέον αντλιοστασίων με ό,τι συνεπάγεται αυτός ο αριθμός, εκτός από το κόστος λειτουργίας και για την πιθανότητα βλαβών των αντλιών. Επίσης, θα πρέπει να ανασκαφούν και οι δρόμοι του Μεγάλου Παπίγκου προκειμένου να γίνει η σύνδεση με κατάλληλο υφιστάμενο φρεάτιο. Όλες αυτές οι εργασίες συνεπάγονται πολύ μεγάλο κόστος κατασκευής, ενώ ακόμη μεγαλύτερο κόστος θα απαιτείται για τη συντήρησή του, λόγω του αριθμού των αντλιοστασίων, το οποίο θα επωμιστούν στο διηνεκές οι κάτοικοι και οι επιχειρήσεις του Μικρού Παπίγκου».
Όσον αφορά το κόστος του σημερινού έργου, ο κ. Καχριμάνης αναφέρει ότι «αυτό προκύπτει βάσει της μελέτης, του κόστους μεταφοράς των υλικών κ.α. Έχει εγκριθεί δε από όλες τις αρμόδιες υπηρεσίες και ο ανάδοχος προέκυψε από ανοικτό δημόσιο διαγωνισμό». Ακόμη προσθέτει ότι «σύμφωνα με τη νομοθεσία δεν απαιτείται οικοδομική άδεια, ενώ για τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έχουν γνωμοδοτήσει θετικά όλες οι συναρμόδιες υπηρεσίες, μεταξύ των οποίων και ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου». .
«Το έργο είναι ενταγμένο στο Ταμείο Ανάκαμψης και όπως αντιλαμβάνεστε έχει συγκεκριμένο χρονικό όριο περαίωσης» καταλήγει ο Περιφερειάρχης.