Τη θέσπιση ενός κοινού ευρωπαϊκού συστήματος για τις επιστροφές, με ταχύτερες, απλούστερες και αποτελεσματικότερες διαδικασίες σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση πρότεινε σήμερα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Το νέο νομικό πλαίσιο για τις επιστροφές, το οποίο ανακοινώθηκε από την πρόεδρο Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στις πολιτικές κατευθυντήριες γραμμές και ζητήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Οκτώβριο του 2024, αποτελεί βασικό στοιχείο για τη συμπλήρωση του συμφώνου για τη μετανάστευση και το άσυλο που εγκρίθηκε πέρυσι και το οποίο καθορίζει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για τη μετανάστευση, σημειώνει η Κομισιόν σε σχετική ανακοίνωση.
Δεδομένου ότι τα ποσοστά επιστροφής σε ολόκληρη την ΕΕ ανέρχονται σήμερα μόλις στο 20%, και ότι ο κατακερματισμός που επικρατεί λόγω των διαφορετικών συστημάτων δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για καταχρήσεις, είναι αναγκαίο ένα σύγχρονο, απλούστερο και αποτελεσματικότερο νομικό πλαίσιο, αναφέρει η Επιτροπή. Όπως επισημαίνει, οι νέοι κανόνες θα δώσουν στα κράτη μέλη τα απαραίτητα εργαλεία ώστε οι επιστροφές να γίνουν πιο αποτελεσματικές, με πλήρη σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Οι νέοι κοινοί κανόνες περιλαμβάνουν:
Ένα πραγματικά ευρωπαϊκό σύστημα με τη μορφή κανονισμού που περιλαμβάνει κοινές διαδικασίες για την έκδοση αποφάσεων επιστροφής και τη θέσπιση ευρωπαϊκής εντολής επιστροφής που θα εκδίδεται από τα κράτη μέλη. Με 27 διαφορετικά συστήματα που ισχύουν σήμερα, αυτό θα περιορίσει τον κατακερματισμό σε επίπεδο Ένωσης.
Χάρη στην αμοιβαία αναγνώριση των αποφάσεων επιστροφής, ένα κράτος μέλος θα μπορεί να αναγνωρίζει και να εκτελεί απευθείας μια απόφαση επιστροφής που έχει εκδοθεί από άλλο κράτος μέλος χωρίς να χρειάζεται να κινήσει νέα διαδικασία. Έως την 1η Ιουλίου 2027, ένα έτος μετά την έναρξη εφαρμογής του συμφώνου για τη μετανάστευση και το άσυλο, η Επιτροπή θα επανεξετάσει κατά πόσον τα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει κατάλληλες ρυθμίσεις για την αποτελεσματική διεκπεραίωση των ευρωπαϊκών εντολών επιστροφής και θα εκδώσει εκτελεστική απόφαση που θα καθιστά υποχρεωτική την αναγνώριση και την εκτέλεση απόφασης επιστροφής που έχει εκδοθεί από άλλο κράτος μέλος.
Σαφείς κανόνες για την αναγκαστική επιστροφή και παράλληλη παροχή κινήτρων για οικειοθελή επιστροφή: Οι αναγκαστικές επιστροφές θα είναι υποχρεωτικές όταν ένα πρόσωπο που διαμένει παράνομα στην ΕΕ δεν συνεργάζεται, διαφεύγει σε άλλο κράτος μέλος, δεν αποχωρεί από την ΕΕ εντός της καθορισμένης προθεσμίας οικειοθελούς αναχώρησης ή συνιστά κίνδυνο για την ασφάλεια. Η προσέγγιση αυτή παρέχει κίνητρα για οικειοθελή επιστροφή εντός των καθορισμένων προθεσμιών αναχώρησης από την ΕΕ.
Αυστηρότερες υποχρεώσεις των επιστρεφόντων, οι οποίες αντισταθμίζονται από σαφείς διασφαλίσεις: Ρητές υποχρεώσεις συνεργασίας με τις εθνικές αρχές καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας επιστροφής. Τα μέτρα αυτά συμπληρώνονται από σαφείς συνέπειες σε περίπτωση άρνησης συνεργασίας, όπως η μείωση ή η άρνηση χορήγησης επιδομάτων ή η κατάσχεση ταξιδιωτικών εγγράφων. Ταυτόχρονα, θα ενισχυθούν τα κίνητρα συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένης της στήριξης για οικειοθελή επιστροφή.
Ισχυρές διασφαλίσεις καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας επιστροφής: Όλα τα μέτρα που σχετίζονται με τις επιστροφές πρέπει να υλοποιούνται με πλήρη σεβασμό των θεμελιωδών και διεθνών προτύπων για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτό διασφαλίζεται μέσω σαφών διαδικασιών, όπως το δικαίωμα προσφυγής, η στήριξη των ευάλωτων ατόμων, οι ισχυρές διασφαλίσεις για τους ανηλίκους και τις οικογένειες και η τήρηση της αρχής της μη επαναπροώθησης.
Αυστηρότεροι κανόνες για τον περιορισμό των περιπτώσεων κατάχρησης και την αντιμετώπιση της διαφυγής: Τα κράτη μέλη θα διαθέτουν ενισχυμένους κανόνες για τον εντοπισμό των επιστρεφόντων, όπως η δυνατότητα να ζητούν χρηματική εγγύηση, η τακτική υποβολή εκθέσεων ή η υποχρέωση των επιστρεφόντων να διαμένουν σε τόπο που ορίζεται από τις εθνικές αρχές. Οι νέοι κανόνες καθορίζουν σαφείς όρους για κράτηση εάν υπάρχει κίνδυνος διαφυγής, καθώς και εναλλακτικές λύσεις αντί της κράτησης. Η κράτηση μπορεί να διαρκέσει έως και 24 μήνες, αντί για 18 μήνες που είναι το σημερινό όριο. Επιπλέον, το ανασταλτικό αποτέλεσμα των αποφάσεων επιστροφής δεν θα είναι πλέον αυτόματο, εκτός εάν συντρέχουν ζητήματα μη επαναπροώθησης.
Ειδικοί κανόνες για τα άτομα που συνιστούν κίνδυνο για την ασφάλεια: Τα κράτη μέλη θα πρέπει να ελέγχουν εγκαίρως κατά πόσον ένα άτομο παρουσιάζει κίνδυνο για την ασφάλεια. Μόλις εντοπιστούν, τα άτομα αυτά υπόκεινται σε αυστηρούς κανόνες, όπως υποχρεωτική αναγκαστική επιστροφή, μεγαλύτερης διάρκειας απαγόρευση εισόδου, και ξεχωριστοί χώροι κράτησης. Η κράτηση μπορεί να παραταθεί πέραν της κανονικής διάρκειας των 24 μηνών με δικαστική εντολή.
Επανεισδοχή ως μέρος της διαδικασίας επιστροφής: Για να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στην απόφαση επιστροφής και την επιστροφή σε μια τρίτη χώρα, οι νέοι κανόνες θεσπίζουν κοινή διαδικασία ώστε να διασφαλίζεται ότι η απόφαση επιστροφής ακολουθείται συστηματικά από αίτηση επανεισδοχής. Προβλέπουν επίσης τη δυνατότητα διαβίβασης δεδομένων σε τρίτες χώρες με σκοπό την επανεισδοχή.
Κέντρα επιστροφής: Τα κράτη μέλη έχουν ζητήσει καινοτόμες λύσεις για τη διαχείριση της μετανάστευσης. Με αυτή την πρόταση θεσπίζεται η νομική δυνατότητα για επιστροφή ατόμων που διαμένουν παράνομα στην ΕΕ και έχουν λάβει τελεσίδικη απόφαση επιστροφής σε τρίτη χώρα βάσει συμφωνίας ή ρύθμισης που έχει συναφθεί διμερώς ή σε επίπεδο ΕΕ. Αυτή η συμφωνία ή ρύθμιση μπορεί να συναφθεί με τρίτη χώρα που σέβεται τα διεθνή πρότυπα και αρχές για τα ανθρώπινα δικαιώματα σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, συμπεριλαμβανομένης της αρχής της μη επαναπροώθησης. Οι οικογένειες με ανηλίκους και οι ασυνόδευτοι ανήλικοι εξαιρούνται, ενώ ο τρόπος που εφαρμόζονται αυτές οι συμφωνίες ή ρυθμίσεις πρέπει να παρακολουθείται.
Επόμενα βήματα
Εναπόκειται πλέον στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να εγκρίνουν την πρόταση. Η Επιτροπή θα στηρίξει τους συννομοθέτες ώστε να προχωρήσουν οι διαπραγματεύσεις γι’ αυτό το σχέδιο κανονισμού, ενώ θα δημοσιεύσει επίσης έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της στο οποίο θα περιγράφονται λεπτομερώς τα στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν για την κατάρτιση της πρότασης.