Του Τάσου Δασόπουλου
Ομαλότερη προσαρμογή για χρέος και έλλειμμα, εξαίρεση των αμυντικών δαπανών, μεγαλύτερη διάρκεια προσαρμογής για πράσινες και ψηφιακές επενδύσεις και άμεσες ποινές για τους παραβάτες φέρνουν οι νέοι δημοσιονομικοί κανόνες, που συμφωνήθηκαν την προηγούμενη Πέμπτη.
Με το νέο πλαίσιο, η Ελλάδα έχει να ανησυχεί μόνο αν σκοπεύει να επιστρέψει στη δημοσιονομική πολιτική του 2009, η οποία την οδήγησε στην κρίση. Αν συνεχιστεί όμως η σημερινή δημοσιονομική προσαρμογή, τα πράγματα θα είναι σαφώς πιο εύκολα.
Ειδικότερα, με τους νέους κανόνες, ο πήχης για την ετήσια ελάχιστη μείωση του χρέους κατεβαίνει στο 1% του ΑΕΠ. Με βάση τον αποσυρόμενο κανόνα, η Ελλάδα θα έπρεπε να μειώνει κατά 1/20 το ποσοστό του χρέους της πάνω από το 60% του ΑΕΠ. Με άλλα λόγια, αν το χρέος μειωθεί στο 162,3% του ΑΕΠ στο τέλος του 2023, θα έπρεπε το 2024 η Ελλάδα να μειώσει κατά 1/20 το 102,3% του ΑΕΠ από το χρέος της. Θα έπρεπε, δηλαδή, να μειώνει το χρέος της κατά 5,1% του ΑΕΠ κάθε χρόνο, για τα επόμενα 20 χρόνια, ώστε αυτό να υποχωρήσει στο 60% του ΑΕΠ το 2043. Τούτο, δε, ανεξάρτητα από το αν η χώρα βρισκόταν σε ανάπτυξη, στασιμότητα ή ύφεση. Με τον νέο κανονισμό υπάρχει σαφής όρος ότι, αν μια χώρα αντιμετωπίζει οικονομικό πρόβλημα, τότε οι δημοσιονομικοί στόχοι “παγώνουν”, μέχρι αυτή να επανέλθει σε τροχιά ανάπτυξης.
Το έλλειμμα θα συνεχίσει να έχει επίσημο όριο το 3% του ΑΕΠ. Ωστόσο, στην πράξη, η χώρα θα πρέπει να καταβάλλει προσπάθεια μείωσης του ελλείμματος όταν αυτό θα ξεπερνά το 1,5% του ΑΕΠ, ώστε καμία χώρα να μην υπερβαίνει το 3% του ΑΕΠ. Και αυτός ο κανόνας προϋποθέτει χώρα σε ανάπτυξη.
Οι αμυντικές δαπάνες
Στο νέο Σύμφωνο Σταθερότητας υπάρχει και η συνθήκη της εξαίρεσης των δαπανών της άμυνας από τον υπολογισμό του ελλείμματος αν το ποσοστό αυτό υπερβαίνει το μέσο ποσοστό δαπανών της Ε.Ε.
Προβλέπεται, συγκεκριμένα, ότι, όταν σημειώνεται υπέρβαση των ορίων για το έλλειμμα και το χρέος, θα συνυπολογίζεται κατά πόσο αυτή οφείλεται στην πραγματοποίηση υψηλών αμυντικών δαπανών. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι εισάγεται η δυνατότητα, αν ένα κράτος-μέλος έχει υψηλότερες επενδύσεις σε άμυνα σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο ή προβαίνει σε μια σημαντική αύξηση των επενδύσεών του στην άμυνα, οι δαπάνες αυτές να μη λαμβάνονται υπόψη για την ένταξη ή μη του κράτους-μέλους σε Διαδικασία Υπερβολικού Ελλείμματος.
Οι επενδύσεις στην άμυνα είναι η μοναδική κατηγορία δαπανών για την οποία εισάγεται ρητά αυτή η πρόνοια. Το κέρδος για την Ελλάδα είναι πολύ μεγάλο, καθώς από το 2024 αναμένει παραδόσεις μεγάλου όγκου αμυντικού υλικού (πολεμικά αεροσκάφη, πλοία επιφανείας), τα οποία, λόγω του κανόνα που ισχύει από τη Eurostat, θα χρεώνονταν στο σύνολό τους τον χρόνο της παραλαβής τους, ανεξάρτητα αν θα αποπληρώνονταν σε μεγάλο ορίζοντα χρόνου. Αυτό σημαίνει ότι με τους παλιούς δημοσιονομικούς κανόνες, και με δεδομένο ότι οι δαπάνες για άμυνα θα ξεπεράσουν τα επόμενα χρόνια το 4% του ΑΕΠ, η Ελλάδα είχε τον κίνδυνο να ενταχθεί σε καθεστώς υπερβολικού ελλείμματος και να εξαναγκαστεί σε περικοπές, για το μειώσει κάτω από το 1,5% του ΑΕΠ.
Αναπτυξιακές δαπάνες
Παράλληλα, με το νέο Σύμφωνο Σταθερότητας, δημιουργείται περισσότερος δημοσιονομικός χώρος για την πραγματοποίηση επενδύσεων που έχουν αναπτυξιακό χαρακτήρα και συμβάλλουν στην αντιμετώπιση σύγχρονων προκλήσεων, όπως η ψηφιακή και πράσινη μετάβαση, η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, η ενεργειακή ασφάλεια, η οικονομική ανθεκτικότητα, η κοινωνική συνοχή και η άμυνα.
Αυτό δεν σημαίνει πλήρη εξαίρεσή τους από τον υπολογισμό του ελλείμματος και του χρέους. Ωστόσο τα κράτη που δεσμεύονται να πραγματοποιήσουν ένα σύνολο μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων θα μπορούν να αιτηθούν μεγαλύτερη περίοδο προσαρμογής (έως 7 αντί για 4 έτη) προκειμένου να πετύχουν τους δημοσιονομικούς τους στόχους. Και αυτό αποτελεί θετική εξέλιξη για την Ελλάδα, η οποία έχει αναλογικά από τα υψηλότερα προγράμματα δημοσίων επενδύσεων, με αυτό του 2024 να ξεπερνά τα 12,1 δισ. ευρώ.
Τα πολυετή δημοσιονομικά σύμφωνα
Ο ορισμός και η παρακολούθηση των στόχων θα εντάσσονται σε 4ετή δημοσιονομικά πλάνα που θα μπορούν να πάρουν παράταση έως και 3 χρόνια σε ακραίες περιπτώσεις χρέους όπως αυτή της Ελλάδας. Στα σύμφωνα αυτά, εκτός από την εξέλιξη των μεγεθών, το κράτος-μέλος θα πρέπει να δεσμεύεται σε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων που θα εξελίσσεται παράλληλα με τη δημοσιονομική προσαρμογή του κάθε κράτους-μέλους. Ο στόχος και των πακέτο επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων θα μπορούν να αλλάξουν δύσκολα, και αφού αυτό αιτιολογηθεί επαρκώς στην Κομισιόν.
Στο πρόγραμμα κάθε κράτος-μέλος, και εν προκειμένω η Ελλάδα, δεν θα συμφωνεί μόνο για δημοσιονομικούς στόχους. Το κράτος-μέλος θα υποβάλλει και η Επιτροπή θα πρέπει να εγκρίνει ένα πακέτο επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων που θα το βοηθήσουν να υλοποιήσει τους στόχους που αναλαμβάνει.
Βασικό κριτήριο για τις δημοσιονομικές επιδόσεις του κάθε κράτους-μέλους της Ε.Ε. θα είναι η οροφή καθαρών πρωτογενών δαπανών, η οποία συμφωνείται εκ των προτέρων για κάθε χρόνο με την Επιτροπή. Στους δημοσιονομικούς στόχους η Κομισιόν θα διατηρήσει το δικαίωμα να ορίζει το δομικό πρωτογενές αποτέλεσμα της κάθε χρονιάς, ώστε να διατηρείται η σταθερή μείωση του ελλείμματος.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα έχει την υποχρέωση να παρακολουθεί στενά την υλοποίηση των προγραμμάτων που θα συμφωνεί με τα κράτη-μέλη και να δημοσιεύει τα αποτελέσματα των παρατηρήσεών της σε ετήσιες εκθέσεις.
Άμεσες οι ποινές
Παράλληλα με τους νέους δημοσιονομικούς κανόνες θεσπίζονται δύο ειδών ποινές, οι οποίες θα εφαρμόζονται άμεσα.
Στην πρώτη κατηγορία θα είναι οι ποινές διόρθωσης. Συγκεκριμένα, αν η Επιτροπή διαπιστώνει ότι το πρόγραμμα κάποιας χώρας έχει επιβραδυνθεί χωρίς λόγο, θα μπορεί να το επιταχύνει μειώνοντας το ανώτατο όριο πρωτογενών δαπανών που έχει συμφωνηθεί, αναγκάζοντας τη χώρα που θα καθυστερεί σε περικοπές ώστε να πετύχει τους στόχους της.
Αν, παρ’ όλα αυτά, η χώρα δεν ανταποκριθεί και η ετήσια έκθεση είναι αρνητική, τότε η ποινή θα είναι το πάγωμα ή η περικοπή κοινοτικών κονδυλίων που έχουν δεσμευτεί, για το ύψος των οποίων θα φτάνει το 0,5% του ΑΕΠ. Η ποινή αυτή θα παίρνει την έγκριση του συμβουλίου των ΥΠΟΙΚ και θα εφαρμόζεται άμεσα με τη δημοσιοποίηση της ετήσιας έκθεσης της Κομισιόν για τη συγκεκριμένη χώρα.