Του Κώστα Ράπτη
Βήμα προς το μέλλον ή μνημόσυνο μιας οριστικά παρελθούσας εποχής; Η επίσκεψη του Κινέζου ηγέτη Σι Τζινπινγκ στη Γαλλία παίρνει σήμερα μια αρκετά προσωπική τροπή, με τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν να ξεναγεί τον φιλοξενούμενό του στα Πυρηναία, τόπο καταγωγής της αγαπημένης του γιαγιάς. Όμως οι θερμές χειρονομίες δεν αρκούν για να απαντηθεί το θεμελιώδες εκκρεμές ερώτημα της σινο-γαλλικής σχέσης.
Οι Κινέζοι δίδουν πάντοτε μεγάλη προσοχή στους συμβολισμούς: και η επίσκεψη Σι στη Γαλλία προσδιορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την επιλογή του δρομολογίου, αλλά και του χρόνου.
Ο ισχυρός άνδρας του Πεκίνου περιέλαβε τη Γαλλία ως πρώτο σταθμό σε μία ευρωπαϊκή περιοδεία η οποία πρόκειται να συνεχισθεί, πολύ χαρακτηριστικά στην Ουγγαρία και τη Σερβία, ήτοι μία από τις ελάχιστες χώρες της ηπείρου που δεν έχουν ενταχθεί στην Ε.Ε., καθώς και αυτήν που αποτελεί ούτε λίγο ούτε πολύ το “μαύρο πρόβατο” των “27”. Τόσο η Ουγγαρία, όσο και η Σερβία προσβλέπουν στη συνεργασία με την Κίνα και συνολικά τον ευρασιατικό άξονα έξω από νεοψυχροπολεμικές νοοτροπίες, επικρίνουν τη συνέχιση του πολέμου στην Ουκρανία, αποφεύγουν τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας και κυβερνώνται από πολιτικές δυνάμεις που ενσαρκώνουν τον νέο ανατολικο-ευρωπαϊκό “κυριαρχισμό”, όπου η έννοια των εθνικών συμφερόντων ιεραρχείται ουσιαστικά ως ανώτερη από τις “ευρω-ατλαντικές αξίες”.
Επιπλέον, στο Βελιγράδι ο Σι θα έχει την ευκαιρία να παραστεί σε τελετή μνήμης για την 25η επέτειο από τον βομβαρδισμό της εκεί κινεζικής πρεσβείας κατά τη διάρκεια του πολέμου του ΝΑΤΟ κατά της τότε Γιουγκοσλαβίας. Διότι το Πεκίνο δεν ξεχνά.
Μοναδική χώρα του ευρωπαϊκού πυρήνα η οποία περιλαμβάνεται στην περιοδεία Σι, η Γαλλία είναι σαφές ότι αντιμετωπίζεται από την κινεζική διπλωματία ως ιδιόμορφη περίπτωση – ή μάλλον περιβάλλεται από προσδοκίες ότι αποτελεί όντως τέτοια. Και αυτό το υποδηλώνει καθαρά η άμεση αφορμή της επίσκεψης.
Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και η Γαλλική Δημοκρατία συμπληρώνουν εξήντα χρόνια από τη σύναψη διπλωματικών σχέσεων. Η επέτειος παραπέμπει σε μία εποχή κατά την οποία η Γαλλία συνιστούσε όντως μίαν εξαίρεση εντός του δυτικού στρατοπέδου και διαπνεόταν κατεξοχήν από το πνεύμα του “κυριαρχισμού” (souverainnisme).
Όταν το 1964 η χώρα του Σαρλ ντε Γκωλ αποκτούσε, πρώτη αυτή από τις μεγάλες δυνάμεις, διπλωματικές σχέσεις με τη χώρα του Μάο Τσετούνγκ, η οποία προοριζόταν λίγο μετά να γνωρίσει μία στροφή περαιτέρω ριζοσπαστικοποίησης με την “Πολιτιστική Επανάσταση” (1966-76), δεν είχε υπάρξει ακόμη ούτε η αποδοχή της Λαϊκής Δημοκρατίας στον ΟΗΕ, ούτε το άνοιγμα των Νίξον-Κίσσινγκερ στο Πεκίνο, ούτε βέβαια η φιλελευθεροποίηση της κινεζικής οικονομίας που την έχει μετατρέψει σήμερα σε πρωταγωνιστή της “παγκοσμιοποίησης”.
Η πρωτοβουλία εκείνη του Ντε Γκωλ αποτελούσε μια τολμηρή χειρονομία αμφισβήτησης των ψυχροπολεμικών οριοθετήσεων και σχετικής χειραφέτησης από την αμερικανική κηδεμονία (όπως έμελλε να είναι και η έξοδος από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ ή ο επαναπατρισμός του γαλλικού χρυσού από τις ΗΠΑ). Εξερχόμενη από τις ήττες των αποικιακών της πολέμων στην Ινδοκίνα, στο Σουέζ και στην Αλγερία, η Γαλλία αναζητούσε νέο ρόλο μεταξύ των υφιστάμενων μπλοκ, ενώ στο πεδίο της νεαράς ακόμη ευρωπαϊκής ενοποίησης εφάρμοζε την πολιτική της “άδειας καρέκλας”, επιδιώκοντας με επιδείξεις δύναμης να επιβάλλει τη λογική της διακυβερνητικής συνεργασίας εις βάρος των φεντεραλιστών, ενώ ταυτόχρονα αντιστεκόταν στην εισδοχή της Βρετανίας.
Ο Σι σχεδόν ρητά επικαλείται εκείνη την κληρονομιά όταν οραματίζεται το μέλλον των σινο-γαλλικών σχέσεων. Με την ομιλία του στο αεροδρόμιο του Ορλί, με άρθρο του που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Le Figaro και με τις διά ζώσης τοποθετήσεις του κατά την πρώτη μέρα της επίσκεψής του ο Κινέζος ηγέτης εξήρε το πνεύμα των ηγετών εκείνων που θεμελίωσαν τις διμερείς σχέσεις, πνεύμα ανεξαρτησίας, προβλεπτικότητας και αμοιβαίας κατανόησης, προβάλλοντάς το και ως οδηγό για την παρούσα δύσκολη διεθνή συγκυρία.
Ο πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας ζητά να αναληφθούν κοινές προσπάθειες για την αποτροπή της νεοψυχροπολεμικής αντιπαράθεσης μεταξύ μπλοκ και της “αποσύνδεσης” των οικονομιών, ενώ αρνήθηκε ότι η χώρα του εξάγει “υπερβάλλουσα παραγωγική δυναμικότητα” προς βλάβη των διεθνών συμπαικτών της. Και βέβαια, παρότι ο Μακρόν επέβαλε την παρουσία της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν σε μιαν ιδιόμορφη “τριμερή”, ο Σι είχε πολύ περισσότερα να πει για τη Γαλλία ως μεμονωμένο, κυρίαρχο κράτος, παρά για την Ε.Ε. (την οποία κατά βάθος θεωρεί φορέα εμπέδωσης της αμερικανικής ηγεμονίας).
Από αυτή την άποψη, οι αντιφάσεις αφορούν πρωτίστως τον Μακρόν, καθώς η χώρα του, που έχει επιστρέψει στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ και έχει ως απόλυτο στρατηγικό της ορίζοντα μιαν ανισότιμη σχέση με τη Γερμανία, ενώ τελευταία πλειοδοτεί σε αμφιλεγόμενες (και ανησυχητικές) ψυχροπολεμικές εκκλήσεις, μάλλον σε υπεραναπλήρωση της απώλειας των νεοαποικιακών ερεισμάτων της στην Αφρική, δεν μπορεί να είναι ο φορέας της “στρατηγικής αυτονομίας” την οποία επιμένει να διακηρύσσει.
Όταν στον καιρό του ο Ντε Γκωλ ρωτήθηκε γιατί αναγνώρισε την Κίνα του Μάο απάντησε: “Γιατί αναγνώρισα την πραγματικότητα”. Ποια σχέση με την πραγματικότητα του υπόλοιπου κόσμου έχουν οι ηγέτες της γενιάς Μακρόν είναι μεγάλο ερώτημα.