Είδατε το φωτογραφικό στιγμιότυπο, σαν από action movie, με την πιτσιρίκα ενδεδυμένη προκλητικά με κουκούλα στο πρόσωπο να μας σημαδεύει με περίστροφο; Προφανώς νεροπίστολο. Φυσικά το είδατε. Η μεγάλη ανατριχίλα. Μα θα πείτε, τα ίδια και χειρότερα παντού, ιδιαίτερα στον λεγόμενο πολιτισμένο κόσμο. Ε και τι μ’ αυτό; Να το συνηθίσουμε; Διαφωνώ.
Μετά λοιπόν απ’ αυτά τα αλλεπάλληλα και νοσηρά περιστατικά, σκέφτηκα να μιλήσω με κάποιον ειδικό. Κάποιον που θα ξεκλειδώσει τον ταραγμένο κόσμο της εφηβείας. Ετσι ρώτησα τον φίλο και ψυχοθεραπευτή Γιώργο Ιωαννίδη. Και εκείνος αμέσως μου είπε ένα όνομα. Αγνωστο σε μένα: Σωτήρης Μανωλόπουλος. «Ο καλύτερος όλων», μου είπε. Αλλά επειδή αποφεύγει τη δημοσιότητα, κάτσε να του τηλεφωνήσω μπας και τον πείσω.
Και τον έπεισε. Και από κοντά τον είδα. Και εκείνος ξεκλείδωσε το εσωτερικό σύμπαν νηπίων, παιδιών και εφήβων. Και αυτά που μου είπε ακούγονται εξωφρενικά και προκλητικά. Μα είναι δυνατόν τα νήπια να διαθέτουν και να πορεύονται με τόση αχαλίνωτη, φαντασιακή σεξουαλικότητα; Πού να δείτε τη συνέχεια. Οπως για παράδειγμα η σχέση εφηβικής βίας και τιμωρίας. Κάποιος, ενήλικας τώρα, του είχε πει: «Στην εφηβεία έκανα ό,τι ήθελα. Δεν υπήρχε ένας πατέρας να μου δώσει ένα χαστούκι;».
Αν είστε γονιός, πρέπει οπωσδήποτε να διαβάσετε τι έχει να σας πει.
Σκηνή 1η: Τα παιδιά δεν ανήκουν στους γονείς τους
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΝΙΚΑΣ: Εχετε γράψει και ένα βιβλίο για τους εφήβους, σωστά;
ΣΩΤΗΡΗΣ ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΣ: Ναι, «Οι δρόμοι της εφηβείας». Αν ακούγαμε τι φαντάζεται ένα παιδί, θα τρομάζαμε. Το πόσο τρομερή βία έχει, πόσο τρομερή σεξουαλικότητα. Φανταζόμαστε συνήθως ότι στα παιδιά υπάρχει μια παιδική αθωότητα και ξεχνάμε ότι όλη η ζωή, η ψυχική, αρχίζει από εκείνη την περίοδο.
Δ.Δ.: Από πόσων ετών;
Σ.Μ.: Από 0 μέχρι 5, 6, 7 ετών. Εκεί παίζονται πολλά πράγματα.
Δ.Δ.: Τι λέτε τώρα; Εξωφρενικό!
Σ.Μ.: Ας πούμε για την παιδική σεξουαλικότητα. Ο Φρόιντ είπε ότι τα παιδιά έχουν μια παιδική σεξουαλικότητα, δηλαδή φαντάζονται το τι κάνουν οι γονείς τους. Φαντάζονται τι μπορούν να κάνουν με τα άλλα παιδιά και διαρκώς παίζουν με το σώμα τους, παίζουν με τα άλλα παιδιά. Αλλά αυτά είναι μέσα στη φαντασία. Και υπάρχει πάντα ένας ενήλικας υπεύθυνος που κάθεται κάπου και παρακολουθεί το παιχνίδι. Αυτή η παιδική σεξουαλικότητα είναι και η πηγή της ελευθερίας που έχουμε στη σκέψη μας. Είναι η πηγή της φαντασίας, είναι η πηγή της δημιουργικότητάς μας.
Δ.Δ.: Ποιος βάζει τους κανόνες;
Σ.Μ.: Αυτό είναι το θέμα. Οι γονείς βάζουν τους κανόνες που έχουν κληρονομήσει από τους δικούς τους γονείς. Καθώς και η κοινότητα. Δηλαδή οι γονείς έχουν στον νου τους την κοινότητα και έχουν επίσης στον νου τους, ασυνείδητα, τι τους έχουν πει οι δικοί τους γονείς. Πολλές φορές οι γονείς νομίζουν ότι αυτοί είναι ο νόμος, ενώ δεν είναι ο νόμος. Εκπροσωπούν τον νόμο, εκπροσωπούν τους κανόνες. Ο νόμος είναι πάνω και από αυτούς. Δεσμεύονται και αυτοί από τους κανόνες. Δεσμεύονται και αυτοί ότι το παιδί θα πρέπει να έχει αυτή τη ρουτίνα, πρέπει να κάνει αυτό τώρα, το άλλο μετά, μέχρι πού μπορεί να φτάσει το παιχνίδι του. Μια ψυχαναλύτρια έχει επεξεργαστεί τη συγκινητική ιστορία από την Παλαιά Διαθήκη, τη θυσία του Αβραάμ. Οπου ο Θεός είπε στον Αβραάμ «πήγαινε να θυσιάσεις το παιδί σου», και ο Αβραάμ είπε «ναι». Με πολύ μεγάλο πόνο και οδύνη ανέβηκε πάνω στο βουνό. Οι ψυχαναλυτές λένε ότι ο Αβραάμ εκείνη τη στιγμή δεν θυσίαζε το παιδί του. Θυσίαζε έναν ναρκισσιστικό πατέρα. Εναν πατέρα ο οποίος νομίζει ότι αυτός είναι πάνω απ’ όλα.
Δ.Δ.: Κάπου έχετε πει ότι τα παιδιά δεν ανήκουν στους γονείς τους.
Σ.Μ.: Φυσικά, ανήκουν στον κόσμο. Παλαιότερα λέγαμε ότι ανήκουν στον Θεό. Υπάρχει ένας νόμος που είναι πάνω από τους γονείς και τις οικογένειες. Αυτό έρχεται από την παράδοση, και έρχεται και από την κοινότητα. Χρειάζονται οι γονείς το βλέμμα των άλλων, το βλέμμα της γειτονιάς, της κοινότητας. Εννοώ τον έλεγχο της κοινότητας. Διότι είναι πάρα πολύ υποκειμενική η κρίση μας. Προσπαθούμε να είναι αντικειμενική, αλλά επηρεάζεται πάρα πολύ από το ασυνείδητο, από τη φαντασία μας, από δυνάμεις που δεν τις ελέγχουμε. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε το βλέμμα των άλλων.
Δ.Δ.: Το παιδάκι καταλαβαίνει αυτό το πράγμα;
Σ.Μ.: Το καταλαβαίνει, καταλαβαίνει αν η μητέρα του, φερ’ ειπείν, έχει τρελαθεί και γι’ αυτό το τιμωρεί χωρίς λόγο, ξαφνικά και αλλοπρόσαλλα. Και καταλαβαίνει όταν του λένε: «Τώρα είναι η ώρα να κάνουμε αυτό, μέχρι εδώ». Και νιώθουν ασφαλή. Ολους αυτούς τους κανόνες το παιδί τους εσωτερικεύει. Δηλαδή τους βάζει μέσα και φτιάχνει ένα εσωτερικό πλαίσιο. Και αυτό συνήθως είναι καθοδηγητικό, μας λέει: «Πήγαινε προς τα εδώ, κάνε εκείνο, έχε τον νου σου έξω».
Σκηνή 2η: Οι δύο βασικές δυνάμεις
Δ.Δ.: Η βία πορεύεται μαζί με τη σεξουαλικότητα ή είναι κάτι άλλο;
Σ.Μ.: Είναι οι δύο βασικές δυνάμεις, η αγάπη και το μίσος. Η σεξουαλικότητα και η καταστροφικότητα. Οι δύο βασικές δυνάμεις.
Δ.Δ.: Αυτά υπάρχουν μέσα στο παιδί;
Σ.Μ.: Είναι μέσα και είναι έμφυτα. Εξαρτάται όμως από το μεγάλωμα των παιδιών το πώς αυτά θα αναπτυχθούν. Ας πούμε, η επιθετικότητα και η βία χρειάζονται για να μπορούμε να έχουμε απόσταση, να μπορούμε να διαφοροποιούμαστε από τους άλλους. Μπορεί όμως να γίνει διαστροφική, μπορεί να γίνει σαδισμός, μπορεί να γίνει ευχαρίστηση, να εκμηδενίσουμε τον άλλον. Οι μητέρες μπορεί να τιμωρούν τον εαυτό τους, το σώμα τους το ίδιο, να γίνονται μαζοχιστικές. Τα παιδιά τα ίδια μετά μπορούν να το κάνουν αυτό σε άλλα παιδιά.
Δ.Δ.: Αυτό ξεκινάει από την οικογένεια, θέλετε να πείτε.
Σ.Μ.: Ξεκινάει από τα πρώτα χρόνια, ναι.
Δ.Δ.: Δηλαδή το παιδί εκπαιδεύεται στη βία από την οικογένεια;
Σ.Μ.: Εκπαιδεύεται αν τα πλαίσια είναι αλλοπρόσαλλα.
Δ.Δ.: Και εγώ μεγάλωσα έτσι, σύμφωνα με αυτά που λέτε, αλλά δεν χτυπούσα κανέναν, δεν τιμωρούσα κανέναν.
Σ.Μ.: Ναι, αλλά μεγαλώσατε με πλαίσια, με κανόνες. Μπορεί αυτοί οι κανόνες ορισμένες φορές -το έχουμε δει αυτό- να γίνονται πολύ σκληροί. Ιδιαίτερα μετά τον Εμφύλιο οι γονείς έγιναν πάρα πολύ αυστηροί για το τι θα πει ο κόσμος και τιμωρούσαν τα παιδιά. Το ίδιο και οι δάσκαλοι. Αυτά έχουν απαγορευτεί τώρα ευτυχώς. Αλλά, από την άλλη μεριά, ήταν και καλό, γιατί οι γονείς ένιωθαν ευθύνη για τα παιδιά τους, δεν τα είχαν αφήσει ασύδοτα, αδέσποτα. Και αυτό τα συγκρατούσε, έτσι ώστε τα παιδιά τους να ακολουθούν κανόνες.
Σκηνή 3η: «Προφανώς αυτό το κορίτσι ήθελε να εξαφανίσει την άλλη»
Δ.Δ.: Ενώ σήμερα;
Σ.Μ.: Τώρα αυτό έχει αλλοιωθεί. Το παιδί γίνεται παντοδύναμο και κάνει ό,τι θέλει. Οι γονείς τρέχουν και δεν προλαβαίνουν. Επικεντρώνονται διαρκώς πάνω στο παιδί και φοβούνται μην το στενοχωρήσουν. Δεν γίνεται χωρίς να το στεναχωρήσεις. Αν του πεις όχι, το παιδί θα κλάψει, θα εκραγεί. Πρέπει να μπορείς να το αντέξεις. Πρέπει να έχεις μια επιθετικότητα που να βάζει ένα στοπ στο παιδί. Εχουμε ενήλικες που έρχονται και μας λένε: «Στην εφηβεία έκανα ό,τι ήθελα. Δεν υπήρχε ένας πατέρας να μου δώσει ένα χαστούκι; Δεν υπήρχε κάποιος να με σταματήσει; Ενας πατέρας να βάλει τον νόμο, να πει αυτό δεν επιτρέπεται».
Δ.Δ.: Δηλαδή το κοριτσάκι αυτό που του τραβάγανε τα μαλλιά, που το χτυπούσανε τα άλλα κορίτσια, τι ήταν αυτό;
Σ.Μ.: Και παλιότερα μαλλιοτραβιόντουσαν τα κορίτσια για ένα αγόρι, αλλά τώρα γίνεται κάπως πιο ψυχρά. Φτάνουν, ξεπερνούν τα όρια. Η κοινωνία μας έχει κάπως αλλάξει, γίνεται πιο αυτιστική, πιο οριακή. Εδώ, στην προκειμένη περίπτωση, προφανώς ήθελε να εξαφανίσει την άλλη, να την εκμηδενίσει. Να μη στέκεται κανένα εμπόδιο μπροστά στην επιθυμία της.
Σκηνή 4η: Οι ευθύνες των γονέων
Δ.Δ.: Εχουν μερίδιο ευθύνης οι γονείς γι’ αυτό;
Σ.Μ.: Βεβαίως. Νομίζω πως ο πρωθυπουργός έχει συγκροτήσει επιτροπή. Γνωρίζω ορισμένους από αυτούς ή έχω ακούσει για τους άλλους, μια πολύ καλή επιστημονική επιτροπή, που νομίζω πως είπαν ότι οι γονείς θα καλούνται να αναλάβουν ευθύνη.
Δ.Δ.: Θα τιμωρούνται.
Σ.Μ.: Θα τιμωρούνται, ναι. Δεν θα έλεγα τα παιδιά, αλλά οι γονείς, ναι. Τα παιδιά θέλουν αυστηρά όρια και περιορισμούς. Εκ φύσεως ο άνθρωπος μισεί τους περιορισμούς, από μωρό. Δεν θέλει τίποτα να τον περιορίζει, θέλει να τα έχει όλα. Αλλά αναγκάζεται από την πραγματικότητα να περιοριστεί, να βάλει όρια. Αυτό όμως πρέπει να γίνεται με έναν τρόπο πιο σταθερό, πιο αξιόπιστο, πιο συνεπή. Στον Καναδά που ήμουνα, όπου έχουν τεράστιες δυνατότητες, δεν τα βοηθούσε τα παιδιά ο εγκλεισμός σε αναμορφωτήρια. Γίνονταν χειρότερα.
Δ.Δ.: Τα αναμορφωτήρια θεωρούνται πανεπιστήμια βίας, εγκληματικότητας.
Σ.Μ.: Ακριβώς.
Σκηνή 5η: Με ένα κουμπί στέλνεις αμέσως τη γυμνή φωτογραφία, το βίαιο μήνυμα στον άλλον. Αυτό καταστρέφει τη σκέψη.
Δ.Δ.: Σε αυτό τι ρόλο παίζουν τα social media και το κινητό;
Σ.Μ.: Από τις έρευνες που έχω διαβάσει ξέρω ότι είναι ένας σημαντικός παράγοντας που προάγει τη βία. Η συνεχής ενασχόληση με το κινητό σού αφαιρεί πολύτιμο χρόνο να κάτσεις να σκεφτείς. Να αναρωτηθείς, «κάτσε, τι γίνεται τώρα;». Να επικοινωνήσεις με τον εαυτό σου. Με ένα κουμπί, αμέσως, στέλνεις τη γυμνή φωτογραφία. Στέλνεις το βίαιο μήνυμα στον άλλον. Αυτό καταστρέφει τη σκέψη.
Δ.Δ.: Αυτοματοποιεί τους ανθρώπους.
Σ.Μ.: Ακριβώς. Δεν τους αφήνει να είναι δημιουργικοί, να έχουν σκέψη. Γίνονται μέρος της μηχανής. Εχουν ανάγκη όμως τους φίλους και τους συνομήλικους, γιατί χάνουν τους γονείς, χάνουν όλα τα στηρίγματα, ψάχνουν να βρουν στηρίγματα στην παρέα. Εκεί χρειάζεται να μπορούν να έχουν μια ωριμότητα, κυρίως από τη σχολική ηλικία, εκεί που μπαίνουν φραγμοί, ώστε να μπορούν να πουν όχι. Για να μπορούμε να σκεφτούμε πρέπει να πούμε ένα όχι. Αλλιώς συμμορφωνόμαστε, μιμούμαστε, γινόμαστε ψευδείς.
Δ.Δ.: Τι σημαίνει ότι γινόμαστε ψευδείς;
Σ.Μ.: Σημαίνει ότι συμμορφώνομαι, ότι δεν είμαι ο αληθινός εαυτός μου.
Δ.Δ.: Δηλαδή ένα παιδί που ακολουθεί τη βία, δεν είναι αυτή η βία μέσα του;
Σ.Μ.: Είναι η βία μέσα του, αλλά μπορεί να είναι πάρα πολύ μιμητική. Μπορεί να είναι μέρος της αγέλης που δημιουργείται με τα παιδιά, ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχουν αρκετοί φραγμοί στη σχολική ηλικία – που τη λέμε λανθάνουσα περίοδο γιατί καταλαγιάζουν τα πάθη της παιδικής ηλικίας. Κάπως ηρεμούν τα παιδιά, για να μάθουν στο σχολείο πέντε πράγματα. Και ίσως φταίει το ότι από πολύ μωρά τα παιδιά τα στέλνουμε σε παιδικούς σταθμούς και σε νηπιαγωγεία και έτσι δημιουργούνται αγέλες. Και πάνε εκεί όπου φυσάει ο άνεμος. Τα παιδιά «φουντώνουν» ανάλογα με το πού πάνε τα δυναμικά πρόσωπα της αγέλης.
Δ.Δ.: Ο αρχηγός, ο δυνατός.
Σ.Μ.: Υπάρχει αρχηγός, αλλά υπάρχουν όλα τα δυναμικά που πρέπει ο αρχηγός να διατηρεί για να μείνει στη θέση του. Αυτό, λοιπόν, είναι ψευδαίσθηση, είναι συμμόρφωση. Αυτό το μελέτησαν ορισμένοι ψυχαναλυτές με τις γενοκτονίες. Στους Χούτου στη Ρουάντα, και παλαιότερα με τις γενοκτονίες των ναζί. Πώς γίνονταν αγέλη και δεν κάθονταν να σκεφτούν; Και αυτός είναι και ο κίνδυνος για μια κοινωνία, να μην μπορούμε να είμαστε άτομα, μαζί με άλλους, ώστε να μπορούμε να σκεφτόμαστε. Είναι πολύ δελεαστικό για τον άνθρωπο να του λέει κάποιος «κάνε αυτό». Δεν κάθεται να σκεφτεί. Βολεύεται. Είναι ο εύκολος δρόμος. Παρακάμπτεις όλη την οδύνη που έχει το να προσπαθήσεις. Το να γνωρίσεις τον άλλον, να δεχτείς ότι είναι διαφορετικός, να τον σεβαστείς. Μια παράκαμψη είναι η βία. Οπως γίνεται σε μια γυναικοκτονία. Διαφωνεί η γυναίκα μου με μένα; Τη χτυπάω, τη σκοτώνω. Είναι ο εύκολος δρόμος, είναι βολικό.
Σκηνή 6η: Η κακοποίηση στην οικογένεια
Δ.Δ.: Αρα έχει μεγάλη ευθύνη η οικογένεια. Εκεί παίζει ρόλο και η κακοποίηση των παιδιών από τους γονείς.
Σ.Μ.: Εκεί γίνεται πολλή περισσότερη κακοποίηση από αυτή που πιστεύουμε. Δεν το ξέρουμε, αλλά βλέπουμε αργότερα ανθρώπους που έχουν υποστεί αυτή την κακοποίηση, πολύ περισσότερη από αυτή που φανταζόμασταν. Δεν το ξέρουν και οι γονείς οι ίδιοι.
Δ.Δ.: Πώς δεν το ξέρουν; Αυτοί κακοποίησαν τα παιδιά.
Σ.Μ.: Το κάνουν και μετά το ξεχνάνε. Και πολλές φορές γίνεται ερήμην τους η βία. Είναι σαν μια άλλη δύναμη μέσα τους να δρα, και αυτοί να είναι απλώς τα εκτελεστικά όργανα. Είναι μια βία που ανήκει σε προηγούμενες γενιές, ανήκει στην παιδική ηλικία, είναι κάτι που έρχεται και λες «τι έγινε, ρε παιδιά;».
Δ.Δ.: Δηλαδή κάνεις κάτι εσύ και δεν έχεις την αίσθηση της πράξης σου.
Σ.Μ.: Και ξαφνικά βλέπεις εντελώς τρελά πράγματα. Και όσο προχωράει η κοινωνία τόσο περισσότερα καινούρια τρελά πράγματα εμφανίζονται. Τα τελευταία χρόνια, μετά την οικονομική κρίση και την πανδημία, εμφανίζονται καινούριες τρέλες. Βλέπεις, ο καθένας μας έχει μια ιδιωτική τρέλα. Εχει κάτι που δεν μπορεί να το ελέγξει. Τώρα αυτό βγαίνει πιο εύκολα στον δημόσιο χώρο.
Δ.Δ.: Οταν το παιδί βλέπει τον πατέρα να κοπανάει τη μητέρα, αυτό ενσωματώνεται μέσα του.
Σ.Μ.: Ακριβώς. Ούτως η άλλως, ο άνθρωπος έχει μια φαντασίωση της συνουσίας των γονιών. Το τι κάνουν οι γονείς όταν το παιδί δεν είναι παρών. Και το παιδί το φαντάζεται συνήθως με όρους βίας επειδή το αποκλείουν και νιώθει θυμό που το αποκλείουν.
Δ.Δ.: Τι λέτε τώρα…
Σ.Μ.: Βέβαια. Το να δούμε τον πατέρα μας να τσακώνεται με τη μητέρα μας μπροστά μας είναι πιο τραυματικό από το να τσακωθεί μαζί μας. Γιατί ταυτίζομαι καταρχήν με αυτό, έχω μια άμεση αντίδραση ταύτισης. Μπαίνω μέσα σ’ αυτό. Γεμίζω με συναισθήματα τα οποία είναι τέτοιας έντασης που μπορούν να διαλύσουν τη σκέψη μου. Και αυτό είναι το τραύμα, αυτό γράφεται. Συνήθως αυτό που κάνουν τα παιδιά είναι να το παγώνουν.
Σκηνή 7η: Η πανδημία και τα κρούσματα βίας
Δ.Δ.: Το ότι αυτά τα κρούσματα βίας εφήβων, κυρίως 14 ετών, πολλαπλασιάζονται συνέχεια, πώς το εξηγείτε;
Σ.Μ.: Δεν το ξέρουμε. Οι έφηβοι και τα παιδιά στην πανδημία στερήθηκαν κάτι πάρα πολύ σημαντικό, την ικανότητα να πάνε έξω και να παίξουν, να πάνε σχολείο και να παίξουν, να ξεδώσουν εκεί πέρα. Και μείνανε πάρα πολύ μέσα. Επίσης υπήρχε απειλή στη ζωή. Δεν ξέρουμε πώς έδρασε αυτό. Το άλλο που μπορεί να ευθύνεται είναι ότι γενικά ο κόσμος έχει χάσει τον μπούσουλα. Η Δύση τουλάχιστον, δεν ξέρω τι γίνεται στις άλλες χώρες. Ο κόσμος έχει χάσει λίγο την μπάλα, είναι σαστισμένος. Δεν είναι όπως παλιά που χάσαμε τον Θεό και μετά είχαμε τις ιδεολογίες. Ούτε ιδεολογίες έχουμε. Τι έχουμε τώρα να μας κρατάει, να μας δίνει πλαίσια; Μόνοι μας δεν μπορούμε. Πρέπει να βρούμε τρόπους να ξαναβάλουμε αυτά τα πλαίσια, αυτούς τους κανόνες.
Δ.Δ.: Πού πρέπει να μπουν αυτoί οι κανόνες;
Σ.Μ.: Καταρχήν τα social media χρειάζονται ρύθμιση. Οπως τώρα με τα παιδιά, που δεν επιτρέπoνται κινητά μέσα στο σχολείο. Και οι γονείς δεν πρέπει να δίνουν κινητά στα παιδιά. Πρέπει να περιμένουν να φτάσουν σε μια ηλικία αρκετά μεγάλη. Υπάρχουν μελέτες γι’ αυτά. Οι μελέτες λένε μην τα δίνετε. Μην τα μαθαίνετε από μικρά στο άμεσο. Αφήστε τα να μάθουν να σκέφτονται. Το παιχνίδι είναι το βασικό. Οπως είναι τα όνειρα, έτσι είναι και το παιχνίδι. Χωρίς τα όνειρα δεν μεγαλώνεις, χωρίς το παιχνίδι επίσης. Το κινητό δεν είναι παιχνίδι. Είναι μια άμεση εκφόρτιση, ένας γρήγορος, εύκολος δρόμος.
Δ.Δ.: Αρα συμφωνείτε με το μέτρο να μην είναι τα κινητά στο σχολείο.
Σ.Μ.: Εννοείται. Συμφωνώ επίσης με το να αναλάβουν οι γονείς την ευθύνη των παιδιών. Θυμάμαι στον Καναδά ερχόντουσαν σε θεραπεία οι γονείς και μας έλεγαν «φροντίστε τα παιδιά μας». Εγώ δεν μπορώ να τα φροντίσω αν εσείς κάθε τόσο λείπετε και πάτε τα ταξίδια σας και αφήνετε τα παιδιά σας με την νταντά. Δεν μπορώ να το αναλάβω, πρέπει εσείς πρώτα να κάνετε τη δουλειά σας, και μετά να δω κι εγώ τι θα κάνω. Υπάρχει ένα βιβλίο ωραίο ενός ψυχαναλυτή που λέει ότι τα παιδιά δεν χρειάζονται ψυχολόγο, οι γονείς χρειάζονται.
Δ.Δ.: Δηλαδή ποινές δεν χρειάζονται τα παιδιά;
Σ.Μ.: Οχι, δεν νομίζω ότι βοηθάνε ούτε οι ποινές, ούτε οι ποδιές για τις μαθήτριες, όπως είπε η κυρία Λατινοπούλου. Πιο πολύ τα φετιχοποιείς τα παιδιά παρά τα βοηθάς. Χρειάζεται συνέπεια, χρειάζεται να έχουν μια αξιοπιστία. Οταν εγώ βάζω έναν κανόνα στο παιδί μου, δεν μπορώ εγώ μετά να μην τον ακολουθώ. Και ο πατέρας πρέπει να έχει κανόνες. Να είναι κανόνες οι οποίοι είναι πάνω από όλους μας, να ισχύουν για όλους μας.
Δ.Δ.: Εδώ υπάρχει πρόβλημα.
Σ.Μ.: Είναι τεράστιο πρόβλημα οι δάσκαλοι να φοβούνται τους γονείς. «Ξέρεις ποιος είναι εμένα ο πατέρας μου; Θα έρθει και θα σου δείξει». Αυτό είναι απαράδεκτο για μια κοινότητα. Ή τον εμπιστεύεσαι τον δάσκαλο ή, αν δεν τον εμπιστεύεσαι, πας στον επιθεωρητή ή στον διευθυντή, ή όπου αλλού θέλεις, αλλά δεν τον υπονομεύεις. Τα παιδιά τα αγαπάμε, τα φροντίζουμε, τα μεγαλώνουμε για να φύγουν. Αυτός είναι ο λόγος που τα μεγαλώνουμε.
Δ.Δ.: Ελα όμως που δεν φεύγουν, μένουν σπίτι τώρα. Γιατί δεν έχουν λεφτά να το κάνουν. Μπαίνει άλλο ζήτημα τώρα εκεί. Αυτά τα κρούσματα βίας θα πολλαπλασιαστούν;
Σ.Μ.: Εγώ δεν νομίζω ότι θα πολλαπλασιαστούν. Ελπίζω, δεν το ξέρω σίγουρα, ότι θα ξυπνήσουν γονείς και σχολεία. Είναι ανησυχητικό με την έννοια του τι κάνει στη σκέψη, και πώς αυτά τα παιδιά που είναι τώρα έφηβοι θα γίνουν αργότερα ενήλικες. Αυτό όντως είναι ανησυχητικό, το να τους δώσεις τέτοια παντοδυναμία. Οι έφηβοι είναι όπως τα βρέφη. Αισθάνονται παντοδύναμοι και έχουν ένα φοβερό ναρκισσισμό. Ολος ο κόσμος αναφέρεται σ’ αυτή την ηλικία. Είναι πολύ εγωιστές, και καλά κάνουν, γιατί έτσι θα φτιάξουν την ταυτότητά τους. Αυτό όμως χρειάζεται να έχει και τα όριά του.
Επίλογος: Η αναγκαία επιθετικότητα
Προτού φύγει, μου είπε δυο-τρία πράγματα που θα συμβούλευε τους γονείς:
«Αυτό που θα έλεγα είναι να μαζευτούν με άλλους ανθρώπους. Σε ορισμένες χώρες φτιάχνουν ομάδες – όχι με θεραπευτή, μόνοι τους. Οπως στην Αμερική, μαζεύεται στα δημαρχεία όλη η κοινότητα και συζητάει ένα πρόβλημα. Δεν μπορούμε μόνοι μας να γνωρίσουμε τα κίνητρά μας. Εγώ γνωρίζω τον εαυτό μου μέσα από εσάς. Κανείς δεν αναφέρεται μόνο στον εαυτό του, πάντα υπάρχει ένας άλλος που μας βοηθάει να σκεφτούμε. Και να προσπαθήσουμε να μην απομονωθούμε. Ενα σύστημα καταστρέφεται -μια οικογένεια, μια κοινωνία, μια κοινότητα, μια χώρα- όταν απομονώνεται. Και υπάρχει μεγάλος κίνδυνος στις πυρηνικές οικογένειες, αυτές που είναι πατέρας-μητέρα-παιδί, χωρίς παππούδες, χωρίς γιαγιάδες, χωρίς ξαδέλφια, χωρίς τη γειτονιά όπως ήταν παλιά. Γιατί όταν η μάνα τρελαίνεται και τιμωρεί το παιδί χωρίς λόγο ξαφνικά και του χαλάει το παιχνίδι, εκείνο φεύγει και πάει στη γειτονιά και βρίσκει ένα άλλο παιδί, βρίσκει μια λύση εκεί πέρα».
Και ολοκληρώνοντας έπλεξε το εγκώμιο στην επιθετικότητα. Αλλά ποια επιθετικότητα;
«Νομίζω ότι η επιθετικότητα είναι απαραίτητο στοιχείο για να υπάρχει διαφοροποίηση. Για να μπορείς να βάλεις σε απόσταση τον άλλον. Μια μητέρα χρειάζεται να δώσει μια σπρωξιά στο παιδί της, να του πει “φύγε”. Δεν μπορείς να το κάνεις αυτό αν δεν ασκήσεις μια επιθετικότητα, μια βία. Αλλά μέσα σε ένα όριο, για το καλό της ανάπτυξης του παιδιού. Αυτό βοηθάει. Οπως ο έρωτας, η αγάπη που φτιάχνει ενότητες και σχέσεις και δεσμούς. Η επιθετικότητα χρειάζεται ώστε αυτοί οι δεσμοί να μη γίνουν σφιχταγκάλιασμα. Χρειάζεται για να μπαίνει το όριο, η απόσταση. Χρειάζεται αυτό που λέμε να του δώσεις μια κλοτσιά να φύγει. Το ότι το παιδί είναι έτοιμο να φύγει δεν σημαίνει και ότι θα το κάνει. Θέλει και απέξω μια επιβεβαίωση. Οι γονείς τα ξέρουν, αρκεί να τα βρουν μέσα τους, αρκεί να τα συζητήσουν. Ξέρουν τους κανόνες, επομένως τι περιμένουν;».
Ειδήσεις σήμερα:
Όλγα Γεροβασίλη: Έθεσε θέμα διαγραφής Κασσελάκη από τον ΣΥΡΙΖΑ για το εξώδικό του, ζητά σύγκληση της ΚΕ
Γιάννης Πλούταρχος: Μηνύει εμμονική θαυμάστρια – Είχε επηρεαστεί από το ερωτικό του ρεπερτόριο, απαντά η δικηγόρος της
Τι κερδίζουν οι ιδιοκτήτες με τις νέες ρυθμίσεις για τα ακίνητα – «Απεγκλωβίζονται χιλιάδες μεταβιβάσεις», λέει ο Κυρανάκης