Του Κώστα Ράπτη
Σύμφωνα με τον περιώνυμο για τα απομνημονεύματά του Γάλλο εκκλησιαστικό και πολιτικό άνδρα του 17ου αιώνα Καρδινάλιο de Retz, “δεν υπάρχει τίποτε πιο λυπηρό από το να υπηρετείς έναν ηγεμόνα του οποίου δεν είσαι ευνοούμενος”. Οι φίλοι των ΗΠΑ το νιώθουν αυτό επί των ημερών του Ντόναλντ Τραμπ πολύ καλά.
Για την ακρίβεια, είναι ευκολότερο στην παρούσα φάση να είναι κανείς ανταγωνιστής των ΗΠΑ, παρά εταίρος και σύμμαχός τους. Με τους ανταγωνιστές, λ.χ. την Κίνα, την Ρωσία ή ακόμη και το Ιράν, ο ένοικος του Λευκού Οίκου κινείται προσεκτικά, κρατώντας ανοικτούς διαύλους επικοινωνίας και αφήνοντας να διαφανεί, κατά την δική του συναλλακτική αντίληψη, ότι υφίσταται δυνατότητα εξεύρεσης ενός modus vivendi. Την γλώσσα των τελεσιγράφων και των απειλών την επιφυλάσσει κατεξοχήν για όσους βρίσκονται πλησιέστερα, από γεωγραφική και πολιτική άποψη.
Είτε ο λόγος γίνεται για την επιβολή δασμών στις εισαγωγές αλουμινίου και χάλυβα από την Ευρώπη, είτε προηγουμένως για την επίδειξη δύναμης προς την Κολομβία, τις βλέψεις για προσάρτηση της Γροιλανδίας ή του Καναδά το μοτίβο αρχίζει και γίνεται αναγνωρίσιμο.
Οι αραβικές χώρες που αποτέλεσαν τα ερείσματα της αμερικανοκεντρικής τάξης πραγμάτων είναι οι τελευταίες που γνωρίζουν αυτή την αντιμετώπιση.
Όταν τον Ιανουάριο του 2018, κατά την προηγούμενη προεδρική θητεία του, σε τηλεφωνική του συνομιλία με τον Ιορδανό μονάρχη Αμπντουλλάχ, ο Ντόναλντ Τραμπ πρότεινε να αναλάβει η Ιορδανία τον έλεγχο (τμημάτων) της Δυτικής Όχθης του Ιορδάνη, επί της οποίας είχε αποποιηθεί κάθε δικαιοδοσία από τη δεκαετία του ’80, το σοκ ήταν ήδη μεγάλο. “Νόμιζα ότι παθαίνω τη στιγμή εκείνη καρδιακή προσβολή” εξομολογήθηκε αργότερα ο βασιλιάς της Ιορδανία, σύμφωνα με το βιβλίο “The Divider: Trump in the White House, 2017-2021” των δημοσιογράφων Σούζαν Γκλάσερ του New Yorker και Πίτερ Μπέικερ των New York Times.
Όμως την εμπειρία εκείνη προφανώς ξεπέρασε κατά πολύ η χθεσινή συνάντηση του Αμπντουλλάχ με τον Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Επιμένοντας στο σχέδιό του για μεταφορά των κατοίκων της Γάζας στην Αίγυπτο και την Ιορδανία, ο Τραμπ δεν πρότεινε στον φιλοξενούμενό του απλώς να συνεργήσει στην εθνοκάθαρση ομοεθνών του, αλλά και να αυτοκαταλύσει το ίδιο του το κράτος.
Η Ιορδανία έχει δεχθεί δύο μεγάλα κύματα Παλαιστινίων προσφύγων το 1948 και το 1967 με αποτέλεσμα ο πληθυσμός του βασιλείου να είναι κατά 50% έως 60% παλαιστινιακός. Το 1970 κατά τον “Μαύρο Σεπτέμβρη” η δυναστεία των Χασεμιτών κατέστειλε αιματηρά τους μαχητές της PLO που απειλούσαν την κυριαρχία της, εκτοπίζοντας τους στον Λίβανο. Έκτοτε πάντως η Ιορδανία θεωρείται μία από τις πιο σταθερές χώρες της περιοχής.
Η σταθερότητα αυτή τίθεται εν αμφιβόλω από την 7η Οκτωβρίου 2023 και εξής, καθώς η τύχη των Παλαιστινίων της Γάζας ξεσηκώνει αλλεπάλληλες διαδηλώσεις, συμπυκνώνοντας και τη δυσφορία των Ιορδανών για την εγχώρια κατάσταση.
Το ιορδανικό χρέος φθάνει στο 90% του ΑΕΠ και η ανεργία στο 22% και κανένα από τα δύο μεγέθη δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί χωρίς να επιδεινωθεί το άλλο, δεδομένο του υψηλού βαθμού απασχόλησης στον δημόσιο τομέα. Η ανεπάρκεια των υδάτινων πόρων αποτελεί άλλο ένα μεγάλο πρόβλημα.
Η αμερικανική βοήθεια, η οποία έχει προς το παρόν ανασταλεί με την έλευση του Τραμπ, αντιπροσωπεύει το 10% του προϋπολογισμού. Ωστόσο, ο Αμερικανός πρόεδρος θεωρεί ότι η οφειλή της Ιορδανίας προς την χώρα του είναι τέτοια που θα όφειλε αυτή να συμπράξει στην εθνοκάθαρση της Γάζας.
Το 94% του ιορδανικού πληθυσμού μποϊκοτάρει αμερικανικά προϊόντα, λόγω της υποστήριξης των ΗΠΑ στον πόλεμο του Ισραήλ στη Γάζα. Τρεις επιθέσεις στα σύνορα ή στην πρεσβεία του Ισραήλ έχουν ήδη σημειωθεί. Εάν εκατοντάδες χιλιάδες νέοι Παλαιστίνιοι πρόσφυγες εξωθούνταν στην Ιορδανία, το εύθραυστο status quo πιθανότατα θα κατέρρεε. Η κυβέρνηση του Αμπντουλάχ θα μπορούσε να ανατραπεί και δεδομένης της επιτυχίας της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στις βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου, η κυβέρνηση που πιθανότατα θα την αντικαταστήσει δεν θα ενδιαφερόταν να υπογράψει άλλη συνθήκη ειρήνης με το Ισραήλ ή να είναι πρόθυμη να φιλοξενήσει στρατεύματα των ΗΠΑ.
Υπενθυμίζεται ότι η Αίγυπτος και η Ιορδανία αποτελούν τις δύο πρώτες αραβικές χώρες οι οποίες υπέγραψαν (το 1979 και το 1994 αντιστοίχως) συμφωνίες ειρήνης με το Ισραήλ, όταν το αντίστοιχο (πρβ. Συμφωνίες του Αβραάμ) για κρίσιμους παίκτες όπως η Σαουδική Αραβία παραμένει ακόμη μέγα ζητούμενο της αμερικανικής πολιτικής.
Η Ιορδανία φιλοξενεί επίσης σχεδόν 4.000 Αμερικανούς στρατιώτες σε 15 διαφορετικές βάσεις. Η Ιορδανία κινητοποίησε μάλιστα την αεράμυνά της για την ανάσχεση των πυραύλων που εκτόξευσε πέρσι το Ιράν κατά του Ισραήλ.
Τόσο με την Αίγυπτο (η αμερικανική βοήθεια προς την οποία είναι η δεύτερη μεγαλύτερη μετά από αυτήν προς το Ισραήλ και δεν έχει ανασταλεί) όσο και με την Ιορδανία η σιωπηρή συνεννόηση με τη Δύση προέβλεπε τη στήριξη αυταρχικών καθεστώτων, στον βαθμό που αυτά εγγυώνται την ασφάλεια του Ισραήλ. Στην περίπτωση της Ιορδανίας μάλιστα, η γειτνίαση με την Συρία και το Ιράκ σήμανε ότι το βασίλειο μπόρεσε να καταστεί χώρος υποδοχής προσφύγων, ώστε αυτοί να μην στραφούν προς την Ευρώπη.
Ωστόσο, η ισραηλινή δεξιά έχει δικά της σχέδια για την Ιορδανία, θεωρώντας ότι αυτή μπορεί να γίνει, αν δεν είναι ήδη στην πράξη, το “πραγματικό” ή “εναλλακτικό” παλαιστινιακό κράτος, μετά την επιδιωκόμενη εθνοκάθαρση και της Δυτικής Όχθης του Ιορδάνη.
Κατά καιρούς, σενάρια παλατιανών πραξικοπημάτων έχουν συνδεθεί με αυτά τα συμφραζόμενα. Υπενθυμίζεται ότι ο βασιλιάς έχει θέσει από το 2021 σε κατ’ οίκον περιορισμό τον (ετεροθαλή) αδελφό του Χάμζα.
Το αν η Χασεμιτική μοναρχία θα μπορέσει να επιβιώσει των εμπνεύσεων του Ντόναλντ Τραμπ για τη Μέση Ανατολή είναι πλέον ένα επίκαιρο ερώτημα.