Το Κίεβο είχε ήδη σηματοδοτήσει την προθυμία του να παραχωρήσει στις δυτικές χώρες πρόσβαση σε μέταλλα σπάνιων γαιών στην Ουκρανία. Αυτό είναι ένα από τα σημεία του “σχεδίου νίκης” του Βολοντίμιρ Ζελένσκι, το οποίο παρουσίασε τον Σεπτέμβριο του 2024, μεταξύ άλλων και στις ΗΠΑ, όταν ακόμη δεν ήταν σαφές ποιος θα μετακόμιζε στον Λευκό Οίκο ως πρόεδρος το 2025. Ο Ουκρανός πρόεδρος είχε μιλήσει τότε και με τον Ντόναλντ Τραμπ. Ο Ζελένσκι υποσχέθηκε σε όλες τις χώρες που υποστηρίζουν το Κίεβο “απόδοση των επενδύσεών τους”, επικαλούμενος τους φυσικούς πόρους της χώρας, συμπεριλαμβανομένων “εξαιρετικά σημαντικών μετάλλων αξίας τρισεκατομμυρίων δολαρίων”.
Απαραίτητες στη σύγχρονη βιομηχανία
Οι σπάνιες γαίες είναι απαραίτητες για την κατασκευή πολλών σύγχρονων συσκευών, συμπεριλαμβανομένων των smartphones και των ηλεκτρικών οχημάτων, καθώς και άλλων προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Είναι επίσης απαραίτητες στην παραγωγή αμυντικών προϊόντων και στην αεροδιαστημική βιομηχανία.
Η Κίνα ελέγχει σήμερα τη μερίδα του λέοντος στην παραγωγή βιομηχανικά χρησιμοποιούμενων μετάλλων σπάνιων γαιών παγκοσμίως. Σύμφωνα με έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, το μερίδιο αυτό καλύπτει περίπου το 40% της ζήτησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τους πόρους αυτούς, για παράδειγμα. Άλλοι σημαντικοί προμηθευτές είναι η Αυστραλία, η Νότια Αφρική, ο Καναδάς και η Βραζιλία.
Προκειμένου να μειωθεί η εξάρτηση από το Πεκίνο, η ΕΕ και οι ΗΠΑ εργάζονται εδώ και χρόνια για την επέκταση και την αύξηση της παραγωγής σημαντικών πρώτων υλών σε άλλες χώρες σε όλο τον κόσμο. Σε αυτές περιλαμβάνονται ιδίως το ουράνιο, το τιτάνιο, το λίθιο, ο γραφίτης, το νικέλιο και το αλουμίνιο. Σύμφωνα με μελέτη του Κέντρου Αριστείας για την Ενεργειακή Ασφάλεια του ΝΑΤΟ, η αγορά κρίσιμων πρώτων υλών έχει διπλασιαστεί τα τελευταία πέντε χρόνια, φτάνοντας τα 320 δισεκατομμύρια δολάρια. Προβλέπεται ότι θα διπλασιαστεί και πάλι σε πέντε χρόνια.
Τεράστιες δυνατότητες για κρίσιμες πρώτες ύλες
Όπως σημειώνουν οι εμπειρογνώμονες του ΝΑΤΟ, η Ουκρανία έχει τη δυνατότητα να γίνει βασικός προμηθευτής πολλών κρίσιμων πρώτων υλών, όπως τιτάνιο, λίθιο, βηρύλλιο, μαγγάνιο, γάλλιο, ουράνιο, ζιρκόνιο, γραφίτη, απατίτη και φθορίτη και νικέλιο, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει στη διαφοροποίηση “πολλών, αν όχι όλων” των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού.
Για παράδειγμα, τα κοιτάσματα μεταλλεύματος τιτανίου της Ουκρανίας θεωρούνται τα μεγαλύτερα στην Ευρώπη. Αντιπροσωπεύουν το επτά τοις εκατό των παγκόσμιων πόρων. Επιπλέον, η Ουκρανία είναι μία από τις λίγες χώρες όπου εξορύσσεται τιτάνιο, το οποίο είναι ιδιαίτερα απαραίτητο στην αεροδιαστημική βιομηχανία, την ιατρική, την αυτοκινητοβιομηχανία και τη ναυπηγική. Σύμφωνα με τη μελέτη του ΝΑΤΟ, η Ουκρανία ήταν ένας από τους σημαντικότερους προμηθευτές τιτανίου στην αμυντική βιομηχανία πριν από την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας.
Η Ουκρανία φιλοξενεί επίσης μερικά από τα μεγαλύτερα επιβεβαιωμένα κοιτάσματα λιθίου στην Ευρώπη, συνολικού ύψους περίπου 500.000 τόνων. Η πρώτη ύλη είναι επειγόντως απαραίτητη για την παραγωγή μπαταριών, κεραμικών και γυαλιού. Η Ουκρανία είναι επίσης ο πέμπτος μεγαλύτερος παραγωγός γαλλίου στον κόσμο, το οποίο είναι σημαντικό για την παραγωγή ημιαγωγών και διόδων εκπομπής φωτός (LED). Eίναι επίσης σημαντικός προμηθευτής νέον για την παραγωγή τσιπ στις ΗΠΑ. Το αέριο είναι απαραίτητο για την παραγωγή ημιαγωγών.
Σε έκθεση που δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ το καλοκαίρι του 2024 αναφέρεται ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εντοπίσει την Ουκρανία ως δυνητική πηγή περισσότερων από 20 κρίσιμων πρώτων υλών. Η ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ θα μπορούσε να ενισχύσει τη σταθερότητα της βιομηχανίας της ΕΕ, αναφέρει η έκθεση.
Η Ουκρανία και η στρατηγική της ΕΕ
Το Κίεβο γνωρίζει τις δυνατότητες της Ουκρανίας ως παγκόσμιου προμηθευτή σημαντικών πρώτων υλών για τη βιομηχανία. “Διαθέτουμε σημαντικά αποθέματα ουρανίου, τιτανίου, λιθίου, γραφίτη και βηρυλλίου, έχουμε μια στρατηγικά πλεονεκτική θέση στο πλαίσιο της ΕΕ, αναπτυγμένη υλικοτεχνική υποδομή και υψηλό επίπεδο τεχνογνωσίας στην εξερεύνηση και ανάπτυξη κοιτασμάτων”, δήλωσε ο πρώην υπουργός Υποδομών και συνιδρυτής της δεξαμενής σκέψης “We Build Ukraine”, Ολεξάντρ Κουμπράκοφ, σε συνέδριο στο Κίεβο στα τέλη Ιανουαρίου, το οποίο ήταν αφιερωμένο στις στρατηγικές πρώτες ύλες.
Ωστόσο, οι επικριτές επισημαίνουν ότι η βέλτιστη εξόρυξη κρίσιμων πρώτων υλών απαιτεί κυβερνητικό συντονισμό, σταθερό ρυθμιστικό πλαίσιο, φορολογική πολιτική αποδεκτή από την οικονομία και, τελικά, επενδύσεις. Δεν είναι ακόμη σαφές αν οι ΗΠΑ θα μπορέσουν να δρομολογήσουν διαρθρωτικές αλλαγές μόλις αποκτήσουν τον έλεγχο ορισμένων κρίσιμων κοιτασμάτων πρώτων υλών στην Ουκρανία.
Κοιτάσματα που καταλαμβάνονται από τη Ρωσία
Ωστόσο, το μεγαλύτερο εμπόδιο για την εκμετάλλευση κρίσιμων πρώτων υλών στην Ουκρανία εξακολουθεί να είναι ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας. Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες σχετικά με το πόσα κοιτάσματα μετάλλων σπάνιων γαιών βρίσκονται υπό ρωσικό έλεγχο και πόσα βρίσκονται επικίνδυνα κοντά στη ζώνη μάχης. Ουκρανοί εμπειρογνώμονες υποψιάζονται, όπως δήλωσαν στη DW, ότι η Ρωσία θα μπορούσε να επιδιώκει τον έλεγχο τουλάχιστον δύο ακόμη κοιτασμάτων λιθίου στις ουκρανικές περιοχές Ζαπορίζια και Ντονέτσκ. Επί του παρόντος, μόνο δύο από τα τέσσερα γνωστά κοιτάσματα στη χώρα βρίσκονται ακόμη υπό ουκρανικό έλεγχο.