Μιλώντας με τον Κώστα Γαβρά για τη ζωή, το σινεμά και την ‘Τελευταία Πνοή’

Μιλώντας με τον Κώστα Γαβρά για τη ζωή, το σινεμά και την “Τελευταία Πνοή”

Συναντήσαμε στην Αθήνα τον εμβληματικό σκηνοθέτη και συζητήσαμε για τη νέα ταινία του που κοιτά κατάματα το αναπόφευκτο.

Ένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη ξεχωριστή φιλμογραφία του Κώστα Γαβρά, είναι η διάθεση του σκηνοθέτη να μην αποφεύγει τα δύσκολα θέματα. Η υπόθεση Λαμπράκη και η χιλιανή δικτατορία βρίσκονται το φόντο των δύο εμβληματικών ταινιών που του χάρισαν ισάριθμα Όσκαρ (“Ζ”, “Ο Αγνοούμενος”), το παλαιστινιακό ζήτημα αφορά το σεναριακό πυρήνα του “Χάνα Κ.”, η ταξική εκμετάλλευση το “Τσεκούρι” και πιο πρόσφατα, τις σκληρές διαπραγματεύσεις στο Eurogroup το 2015 (“Ενήλικοι στην Αίθουσα”). Τώρα, στα 91 του, ο Γαβράς “αναμετράται” ατρόμητα και τρυφερά με το, ίσως, πιο τρομακτικό κομμάτι της ανθρώπινης εμπειρίας: το θάνατο. Στην “Τελευταία Πνοή”, ο σκηνοθέτης εμπνέεται από το ομώνυμο βιβλίο του φιλοσόφου Ρεζίς Ντεμπρέ και του γιατρού Κλοντ Γκραντζ στο οποίο οι δυο τους πραγματοποιούν μια σειρά από συναντήσεις με ασθενείς που πάσχουν από ανίατες παθήσεις. Οι βαθιά υπαρξιακές, ουσιώδεις, αλλά και παράδοξα επουλωτικές συζητήσεις τους γίνονται σε μια προσπάθεια αποδοχής, τόσο των ηρώων όσο και εμάς, των θεατών, της αναπόφευκτης θνητότητάς μας. Συναντήσαμε στην Αθήνα τον Γαβρά, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου, ο οποίος μας μίλησε από καρδιάς για όλα όσα θίγει η ταινία του.

Προτού δω το φιλμ, μόνο διαβάζοντας την πλοκή δε σας κρύβω πως σφίχτηκε η καρδιά μου. Εν τέλει, βρέθηκα απέναντι σε μια απροσδόκητη θαλπωρή…
…μα, ξέρετε πώς αντιδρούσαν όλοι όταν τους έλεγα τι θέλω να γυρίσω; Με κοιτούσαν έντρομοι και με γουρλωμένα μάτια! (γέλια) Δε μου φάνηκε παράξενο, όμως ξέρετε, το χειρότερο πράγματα στη ζωή δεν είναι ο θάνατος, αλλά ο φόβος. Και πιο συγκεκριμένα, ο φόβος για το θάνατο. Θέλησα, λοιπόν, να διερευνήσω πώς προκύπτει αυτό το άγχος γιατί με απασχολεί αρκετά και προσωπικά, αφού γνωρίζω πως ο ορίζοντας του τέλους πλησιάζει. Βέβαια, αντιλαμβάνομαι πως ο κόσμος πάει στον κινηματογράφο για να αισθανθεί όμορφα. Οπότε, παρά το μακάβριο χαρακτήρα που έχει το σενάριο, προσέγγισα το θέμα του με ευαισθησία ώστε να μην προκληθεί δυσφορία. Αυτό ήταν το μεγάλο στοίχημα. Το σινεμά, εξάλλου, μας δείχνει πώς θα έπρεπε να οργανώνουμε το βίο μας, για αυτό ήθελα η ταινία να σφύζει από ζωή.

Ταυτόχρονα, παίρνουμε μια καλή ιδέα του πόσο πολύτιμη είναι η φροντίδα των ηλικιωμένων ως το τέλος. Τους οποίους, εν τω μεταξύ, τείνουμε να υποτιμάμε ως υπάρξεις όλο και περισσότερο.
Πράγματι, από ένα σημείο και μετά μοιάζει σα να μη έχουν χρησιμότητα πια. Στη Γαλλία, μάλιστα, υπάρχουν ορισμένες εγκαταστάσεις όπου οδηγούνται οι ηλικιωμένοι που, πολύ απλά, δεν ξέρουμε τι να τους κάνουμε. Τα κέντρα φροντίδας που βλέπουμε στην “Τελευταία Πνοή” παρέχουν σημαντική ποιότητα διαβίωσης, όμως πρωτίστως ικανοποιούν μια άλλη ανάγκη, αυτήν της συντροφιάς. Διότι όταν γνωρίζεις πως δεν υπάρχει περιθώριο ίασης, το χειρότερο πράγμα που σου συμβαίνει είναι η μοναξιά. Στην εναλλακτική περίπτωση νιώθεις σα να μεταφέρεσαι από το σπίτι σε ένα προθάλαμο θανάτου όπου περιμένεις μόνος. Το γεγονός αυτό περιγράφει απόλυτα την κυνική κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι κοινωνίες μας. Έχουμε καταλήξει στο ακριβώς αντίθετο από αυτό που θυμάμαι εγώ μεγαλώνοντας. Στο παρελθόν θέλαμε να μάθουμε από τους μεγαλύτερους, να μας μεταβιβάσουν τις γνώσεις τους. Τώρα μοιάζουν με περιττό βάρος.

Υπάρχουν πολλές αξιοσημείωτες σκηνές στο φιλμ, ωστόσο, θα ήθελα να σταθώ στη μουσικοχορευτική ενότητα λίγο πριν το φινάλε. Νομίζω πως δεν έχετε γυρίσει κάτι αντίστοιχο, έτσι θα ήθελα να μάθω πώς την εμπνευστήκατε;
Κατά βάση είχα δύο πράγματα υπόψη. Από τη μία, στο πίσω μέρος του μυαλού μου έχω πάντα την επίγνωση πως κάνω σινεμά. Άρα, κάτι ζωντανό, ζωηρό που κινητοποιεί τις αισθήσεις. Έτσι, πρέπει να βρίσκω τρόπους να συμβαίνουν δράσεις ξεσηκωτικές στην ταινία. Από την άλλη, με ενέπνευσε ένα ποίημα του Πρεβέρ στο οποίο η επίγνωση του τέλους παρομοιάζεται με γιορτή και αναγέννηση. Κάπως οι προθέσεις μου έσμιξαν οδηγώντας στη συγκεκριμένη σεκάνς.

Στην οποία, κιόλας, συμμετέχει ένα από τα πολλά σημαντικά ονόματα ηθοποιών που βλέπουμε στη διανομή των ρόλων. Φαντάζομαι πως το επώνυμό σας είναι αρκετό για να “κλείσετε” ένα cast.
Ενδεχομένως, αλλά μην έχετε την εντύπωση πως οι ηθοποιοί είναι απρόσιτες βεντέτες, κάθε άλλο. Για παράδειγμα, όταν μίλησα με την Σαρλότ Ράμπλινγκ για να εμφανιστεί της είπα ευθέως: “Θέλετε να παίξετε τον πιο μικρό ρόλο της ζωής σας;” (γέλια) Και δεν είχε κανένα απολύτως πρόβλημα. Αντίστοιχα, ο πρωταγωνιστής Καντ Μεράντ είναι κυρίως γνωστός για τις κωμωδίες του, όμως του άρεσε πολύ ο χαρακτήρας που του πρότεινα, έτσι δε φοβήθηκε να δοκιμάσει κάτι τελείως διαφορετικό για εκείνον. Το οποίο δεν είναι καθόλου εύκολο, ε; Στα γυρίσματα τον θυμάμαι μετά από κάθε λήψη να με κοιτάει με ανυπόμονο βλέμμα για να του επιβεβαιώσω πως όλα πήγαν καλά.

Αλήθεια, τα πραγματικά πρόσωπα που έγραψαν και το βιβλίο ήρθατε σε επαφή;
Φυσικά, τους γνώρισα και μάλιστα τους ακολούθησα σε μερικές από τις συναντήσεις τους. Φόρεσα ιατρική ρόμπα, ήμουν πλάι τους για μέρες, κανονικά… Εκτίμησα τη φυσικότητα και την ηρεμία στη συμπεριφορά όλων, από τους γιατρούς μέχρι τους νοσοκόμους. Κάποιοι εξ αυτών δέχτηκαν να συμμετάσχουν και στην παραγωγή. Επί τη ευκαιρία, οφείλω να μοιραστώ μαζί σας πως κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων υπήρξαν μερικές καταπληκτικές στιγμές που δε θα ξεχάσω. Όπως, επίσης, ότι αρκετοί από όσους εμφανίζονται ή ήταν μέρος του συνεργείου δε βρίσκονται πια μαζί μας.

Τελικά, τι απομένει από την “Τελευταία Πνοή”;
Πως πρέπει να αντιμετωπίζεις κάθε ταινία που φτιάχνεις σα να είναι προσωπική υπόθεση. Και ταυτόχρονα, να υιοθετείς μια ειλικρινή στάση απέναντι στο υλικό σου, να είσαι σε θέση να ομολογείς πως κάτι, τελικά, ίσως και να μη σε ενδιαφέρει τόσο. Αλλά γενικά, ακόμα και τώρα, όταν μου ζητάνε νεότεροι κινηματογραφιστές συμβουλές τους λέω με το χέρι στην καρδιά: δεν ξέρω. Γιατί το σινεμά δεν είναι ένα κοινό επάγγελμα, είναι ένα πάθος.