Η εμπειρία της πανδημίας, έχει προκαλέσει σε παγκόσμιο επίπεδο, ένα κύμα νέων απόψεων, αντιλήψεων και δράσεων. Πέρα από κυβερνήσεις, πολλοί διανοητές αλλά και θεσμικοί παράγοντες διεθνούς εμβέλειας και τελείως διαφορετικής προέλευσης, ασχολούνται με τη νέα σχέση ανθρώπου, ζώων, περιβάλλοντος. Η οικουμενική στρατηγική, που αναγνωρίζει ότι η υγεία και η ευζωία των ανθρώπων, των ζώων και του περιβάλλοντος είναι άρρηκτα συνδεδεμένες και αλληλεξαρτώμενες, αποτυπώνεται στην Ενιαία Υγεία.
Μέσα σε ένα φυσικό περιβάλλον που αλλάζει, σε μία εποχή που ενισχύεται ο δεσμός ανθρώπου και ζώων, τα ταξίδια και οι μετακινήσεις πληθαίνουν, η πρόσβαση σε ασφαλή τρόφιμα και καθαρό νερό αποτελεί προτεραιότητα και η κλιματική αλλαγή είναι ήδη εδώ, αυτή η σχέση είναι περισσότερο από ποτέ ανάγκη να διαφυλαχθεί και να ισορροπήσει. Μία από τις σοβαρότερες αυξανόμενες απειλές για την παγκόσμια υγεία αποτελεί η μικροβιακή αντοχή (AntiMicrobialResistance, AMR) που χαρακτηρίζεται και ως «σιωπηλή» πανδημία.
Τα ανθεκτικά μικρόβια και η αύξηση των λοιμώξεων
Η μικροβιακή αντοχή είναι η ικανότητα των μικροβίων να αναπτύσσουν αντίσταση απέναντι στα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την εξουδετέρωσή τους. Αυτό σημαίνει ότι τα φάρμακα που άλλοτε ήταν αποτελεσματικά για τη θεραπεία λοιμώξεων, πλέον μπορεί να μη λειτουργούν. Η ανάπτυξη της αντοχής είναι ένα φυσικό βιολογικό φαινόμενο και ανθεκτικά βακτήρια βρίσκονται παντού στο περιβάλλον. Ωστόσο, η υπερβολική και ανεξέλεγκτη χρήση αντιμικροβιακών ουσιών σε ανθρώπους, ζώα και φυτά ευνοεί τον πολλαπλασιασμό των ανθεκτικών μικροργανισμών και συνεπώς επιταχύνει την ανάπτυξη της μικροβιακής αντοχής.
Οι ανθεκτικές λοιμώξεις έχουν αυξηθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια, καθιστώντας ορισμένες ασθένειες δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να θεραπευτούν. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) η μικροβιακή αντοχή ήταν άμεσα υπεύθυνη για 1,27 εκατομμύρια θανάτους ανθρώπων παγκοσμίως το 2019.
Ειδικά στα ζώα η μικροβιακή αντοχή είναι ένα αθέατο, αλλά σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας που απαιτεί άμεση προσοχή. Η αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών στην κτηνοτροφία αλλά και στα ζώα συντροφιάς οδηγεί στην ανάπτυξη ανθεκτικών βακτηρίων, τα οποία μπορούν να μεταφερθούν στον άνθρωπο μέσω της τροφικής αλυσίδας, της άμεσης επαφής ή του περιβάλλοντος.
Η διασπορά των μικροβίων από τα ζώα στον άνθρωπο
Βακτηρίδια, όπως αυτά του γένους Salmonella και Campylobacter, μπορούν να μολύνουν τα τρόφιμα σε διάφορα στάδια της τροφικής αλυσίδας. Αυτά τα βακτήρια κατά κανόνα υπάρχουν στα παραγωγικά ζώα που θεωρούνται υγιείς φορείς, αλλά μπορούν να γίνουν ανθεκτικά μετά από χρήση κοινών αντιβιοτικών. Τα ανθεκτικά βακτήρια αλλά και τα γονίδια που «μεταφέρουν» την ανθεκτικότητα διασπείρονται από τα παραγωγικά ζώα στον άνθρωπο μέσω της κατανάλωσης ζωικών προϊόντων.
Τρόπο μετάδοσης αποτελεί και η άμεση επαφή με ζώα, στο αγρόκτημα ή στο σπίτι, στην περίπτωση των ζώων συντροφιάς. Επίσης, τα λύματα από κτηνοτροφικές μονάδες ή κλινικές μπορούν να μολύνουν το έδαφος και το νερό. Στα παραγωγικά ζώα γίνονται εδώ και χρόνια προσπάθειες σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο για την ορθολογική χρήση αντιβιοτικών, μέσα από την εφαρμογή κατευθυντήριων οδηγιών και καλών πρακτικών για τη σωστή διάγνωση, με την τήρηση των κανόνων υγιεινής και βιοασφάλειας καθώς και με τους εμβολιασμούς και τις εναλλακτικές μεθόδους αντιμετώπισης προβλημάτων υγείας των ζώων.
Έμφαση πρέπει να δοθεί και στα ζώα συντροφιάς. Στις μέρες μας τα νοικοκυριά που υιοθετούν ζώα συντροφιάς αυξάνονται, το πρόβλημα των αδέσποτων ζώων στους δρόμους ή στα καταφύγια παραμένει άλυτο και η ανάγκη για υπεύθυνη κηδεμονία και φροντίδα των κατοικιδίων αποτελεί προτεραιότητα.
Η ανάγκη προστασίας της Δημόσιας Υγείας
Με βάση τα έως σήμερα δεδομένα για τα παραγωγικά ζώα (για τα ζώα συντροφιάς δεν υπάρχουν αρκετές μελέτες), η επίπτωση της μετάδοσης αντοχής από τα ζώα στον άνθρωπο μοιάζει να είναι σχετικά μικρή. Αυτό όμως δεν επιτρέπει εφησυχασμό γιατί το μεγάλο δίδαγμα της πανδημίας είναι πόσο συνδεδεμένοι είμαστε οι άνθρωποι, με τα ζώα και το περιβάλλον και πόσο απροετοίμαστοι μπορούμε να βρεθούμε ξαφνικά μπροστά σε μια νέα απειλή δημόσιας υγείας όταν διαταράσσεται η ισορροπία αυτού του τριπτύχου.
Είναι χαρακτηριστική όσο και ενδεικτική η πρόσφατη διακήρυξη που προωθείται από κράτη μέλη του ΟΗΕ με στήριξη του ΠΟΥ, του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας των ζώων και των Οργανισμών Τροφίμων και Γεωργίας και Προγράμματος Περιβάλλοντος του ΟΗΕ. Σκοπός η ανάληψη πρωτοβουλιών και δράσεων σε παγκόσμιο επίπεδο για την μικροβιακή αντοχή στην κατεύθυνση της στρατηγικής Ενιαίας Υγείας.
Είναι η ώρα λοιπόν για εγρήγορση και τομές στην πολιτεία και την κοινωνία. Απαιτούνται ενημέρωση, εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση της επιστημονικής κοινότητας και των πολιτών, διεπιστημονικές συνεργασίες και πολιτική δέσμευση για την εφαρμογή της Ενιαίας Υγείας στην αντιμετώπιση σοβαρών απειλών δημόσια υγείας, όπως είναι η μικροβιακή αντοχή.
*Η κυρία Μαρία Λινού είναι κτηνίατρος ΑΠΘ, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Αθηνών, Πρόεδρος Ελληνικής Κτηνιατρικής Εταιρείας.
*Η MSD Ελλάδος υποστηρίζει την πρωτοβουλία του «Πρώτου Θέματος» να αναδείξει τη σημασία της Ενιαίας Υγείας για τη βιωσιμότητα του οικοσυστήματος και τη διασφάλιση της Δημόσιας Υγείας. Η φαρμακευτική εταιρεία δεν έχει καμία ανάμειξη στην επιλογή των αρθρογράφων και στο περιεχόμενο των κειμένων.