Του Κώστα Ράπτη
Το γραφείο τύπου του Βατικανού έκανε γνωστό ότι η κλινική κατάσταση του πάπα νοσηλευόμενου πάπα Φραγκίσκου παρέμεινε τις τελευταίες ημέρες σταθερή, στοιχείο ενδεικτικό θετικής ανταπόκρισης στις θεραπείες.
Στην σχετική ανακοίνωση προστίθεται ότι “καταγράφεται βαθμιαία, μικρή βελτίωση” και “ο πάπας παρέμεινε απύρετος”. Υπάρχει βελτίωση επίσης στις τιμές των εξετάσεων του αίματος ενώ η αναπνευστική λειτουργία παραμένει σταθερή στα ίδια πάντα επίπεδα. Οι γιατροί παραμένουν πάντως επιφυλακτικοί.
Ο κατά κόσμον Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο συμπλήρωσε τον περασμένο Δεκέμβριο το 88ο έτος της ηλικίας του και φέρει εμφανώς το βάρος των ετών. Ήδη πριν από την εισαγωγή του στο νοσοκομείο Agostino Gemelli οι περισσότερες μετακινήσεις του γίνονταν με αμαξίδιο, μετά από επέμβαση στο γόνατο, ενώ τον Μάρτιο του 2023 νοσηλεύθηκε με λοίμωξη του αναπνευστικού και εκ νέου τον Ιούνιο του ιδίου έτους για να υποβληθεί σε επέμβαση κήλης. Τον Ιούνιο του 2022 είχε χρειαστεί να ακυρώσει, κατόπιν συμβουλής των γιατρών του, το προγραμματισμένο ταξίδι του για την Λ.Δ. Κονγκό και το Νότιο Σουδάν.
Ωστόσο, παρά το προηγούμενο που δημιούργησε παραιτούμενος ο άμεσος προκάτοχός του Βενέδικτος ΙΣΤ’, ο νυν επίσκοπος Ρώμης έχει επανειλημμένα τονίσει (τελευταία φορά μόλις τον Ιανουάριο) ότι δεν προτίθεται να αποχωρήσει. Τονίζει μάλιστα ότι οι παπικές παραιτήσεις “δεν πρέπει να γίνουν συρμός”.
Αναγνωρίζει, ωστόσο, ότι η παποσύνη του έχει περάσει σε μια νέα, “πιο αργή” φάση της, ενώ οργανώσεις αναπήρων τον έχουν επαινέσει για την ενσωμάτωση των κινητικών του προβλημάτων στην δημόσια εικόνα του.
Πάντως, έχει ήδη λάβει τα μέτρα του για την ταφή του: αναθεώρησε τα της παπικής κηδείας, καθιστώντας την τελετή περισσότερο λιτή, ενώ εξέφρασε την επιθυμία να ταφεί όχι στα υπόγεια του Βατικανού, όπως οι περισσότεροι προκάτοχοί του, αλλά στην βασιλική της Santa Maria Maggiore της Ρώμης, όπου και η βυζαντινή εικόνα της Θεοτόκου Σώτειρας του Ρωμαϊκού Λαού (Salus Populi Romani), την οποία ευλαβείται ιδιαιτέρως.
Το “Κολλέγιο των αγνώστων” και οι kingmakers
Σε κάθε περίπτωση, δεδομένης της ηλικίας του Φραγκίσκου και της παράτασης της νοσηλείας του, η συζήτηση για την διαδοχή του είναι επίκαιρη. Και όπως αρμόζει μετά από τέτοια αντισυμβατική παποσύνη, το επόμενο κογκλάβιο θα είναι πραγματικό αίνιγμα.
Ως γνωστόν, μόνοι αρμόδιοι για την εκλογή ποντίφηκα είναι οι επίσκοποι εκείνοι οι οποίοι έχουν λάβει τον προσωπικό τίτλο του καρδιναλίου και διορίζονται συμβολικά σε μία ενορία της Ρώμης, σε ένδειξη συνδέσμου με την Αγία Έδρα.
Για την εκλογή, το Κολλέγιο των Καρδιναλίων συνέρχεται σε κογκλάβιο, δηλ. σε συνθήκες οιονεί εγκλεισμού, με τη συμμετοχή μόνο των μελών του που δεν έχουν συμπληρώσει το 80ό έτος της ηλικίας τους. Αυτή τη στιγμή, ο αριθμός των καρδιναλίων εκλεκτόρων ανέρχεται σε 137, εκ των οποίων πέντε έχουν διορισθεί από τον Ιωάννη-Παύλο Β’ (ήτοι τον Πολωνό Κάρολ Βοϊτίλα, που υπήρξε πάπας από το 1978 έως το 2005), άλλοι 23 από τον Βενέδικτο ΙΣΤ’ (κατά κόσμον Γιόζεφ Ράτσινγκερ, ποντίφηκα από το 2005 έως το 2013) και οι υπόλοιποι επί Φραγκίσκου.
Σε δέκα τον αριθμό κονσιστόρια (ήτοι τελετές ανακηρύξεως νέων καρδιναλίων) από το 2014 μέχρι και τον περασμένο Δεκέμβριο, ο νυν πάπας έχει φέρει σημαντικές ανατροπές, παρακάμπτοντας συχνά τους κατόχους επιφανών εδρών, όπως η Βενετία, το Μιλάνο, το Παρίσι ή το Λος Άντζελες, προς όφελος ιεραρχών από λ.χ. από το γραφικό Κόμο, τις νήσους Τόνγκα, την Αμαζονία, την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, καθώς και περιοχές χωρίς ιστορία ισχυρής ρωμαιοκαθολικής παρουσίας όπως η Στοκχόλμη, το Βελιγράδι, η Ούλαν Μπάτορ, η Τεχεράνη και το Ραμπάτ.
Συνολικά ο πάπας Φραγκίσκος έχει ενισχύσει τον ρόλο του πλανητικού Νότου (με την εκπροσώπηση 20 χωρών που ποτέ προηγουμένως δεν είχαν αναδείξει καρδινάλιο), ιδίως της Ασίας, ενώ προώθησε πρωτίστως ανθρώπους με ποιμαντορική εμπειρία, αντί των γραφειοκρατών της Ρωμαϊκής Κουρίας.
Το αποτέλεσμα είναι ένα “πολύχρωμο” Κολλέγιο, όπου τα μέλη του καλά καλά δεν γνωρίζουν ποιοι είναι και τι αντιπροσωπεύουν οι συνάδελφοί τους και αναζητούν τα βιογραφικά τους στο Διαδίκτυο. Συνεπώς πολλά θα αποφασίσουν οι ελάχιστοι που έχουν τη δυνατότητα να λειτουργήσουν ως “μεγάλοι εκλέκτορες”. Ένας από αυτούς είναι αναμφίβολα ο 70χρονος Κρατικός Γραμματέας της Αγίας Έδρας (οιονεί πρωθυπουργός και προεδρεύων στο επόμενο κογκλάβιο), καρδινάλιος Πιέτρο Παρολίν, εκ των πρωτεργατών των συμφωνιών Ομπάμα-Κούβας και Βατικανού-Πεκίνου, ο οποίος θα είχε την δυνατότητα να διεκδικήσει άνετα και την παπική έδρα, αν διέθετε ποιμαντορική εμπειρία και δεν είχε διανύσει όλη την σταδιοδρομία του στο βατικάνειο διπλωματικό σώμα.
Ένας άλλος kingmaker είναι ο διαπρεπής Δομινικανός θεολόγος Κρίστοφ Σένμπερν, μέχρι πρότινος αρχιεπίσκοπος της Βιέννης, ο οποίος στα κογκλάβια του 2005 και 2013 έριξε το βάρος του υπέρ των εντέλει εκλεγέντων. Το ότι ο Σένμπερν συμπλήρωσε φέτος τα 80 δεν μειώνει την επιρροή του: και ο 90χρονος τότε πρώην διπλωμάτης, καρδινάλιος Ακίλε Σιλβεστρίνι έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην εκλογή του Μπεργκόλιο το 2013.
Πολλά βλέμματα θα στραφούν για καθοδήγηση και στον 79χρονο Φερνάντο Φιλόνι, ο οποίος θα έχει θέση αντιπροέδρου στο κογκλάβιο και θα φέρει την διπλωματική του εμπειρία (υπήρξε ο μόνος ξένος πρεσβευτής που δεν εγκατέλειψε τη Βαγδάτη κατά την εισβολή στο Ιράκ το 2003) και τις διασυνδέσεις του με την ανά τον κόσμο εκκλησία ως διατελέσας υπεύθυνος για την Ιεραποστολή.
Κατά τη διάρκεια της χηρείας της έδρας (sede vacante), μόνος αξιωματούχος ο οποίος παραμένει στη θέση του και επιτρέπεται να επικοινωνεί με τον έξω κόσμο κατά το κογκλάβιο είναι ο καρδινάλιος αρχιθαλαμηπόλος (camerlengo), εν προκειμένω ο επαινούμενος για τις διαχειριστικές του ικανότητες Ιρλανδο-Αμερικανός καρδινάλιος Μπράιαν Φάρελ.
Οι πιθανότεροι υποψήφιοι
Ο Ιταλοί συνηθίζουν να λένε, μεταφορικώς μιλώντας, ότι “μετά από κάθε χοντρό πάπα, βγαίνει ένας λεπτός πάπας”. Αν λοιπόν οι εκλέκτορες αναζητήσουν μια “διόρθωση” της κληρονομιάς του Φραγκίσκου επί το συντηρητικότερον, τα βλέμματα θα στραφούν στον αρχιεπίσκοπο Βουδαπέστης Πέτερ Έρντο. Αν πάλι επιδιώκουν την “συνέχεια”, θα έχουν να επιλέξουν μεταξύ του εμπίστου του νυν πάπα και αρχιεπισκόπου της Μπολόνια, Ματέο Τζούπι (ο οποίος προέρχεται από την ισχυρή, κεντροαριστερών τάσεων κληρικολαϊκή οργάνωση Σαντ’ Ετζίντιο, που ειδικεύεται σε διεθνείς ειρηνευτικές μεσολαβήσεις) και του πρώην αρχιεπισκόπου της Μανίλα, νυν επικεφαλής του πρώτου τη τάξει “υπουργείου” του Βατικανού, Αντόνιο Τάγκλε, ο οποίος συνδυάζει την προέλευση από το μεγαλύτερο καθολικό έθνος της Ασίας, με την εν μέρει κινεζική καταγωγή και τις σπουδές στις ΗΠΑ.
Ιταλός, αλλά όχι υπηρετών στην Ιταλία είναι και ο Λατίνος πατριάρχης Ιερουσαλήμ, Πιερμπατίστα Πιτσαμπάλλα, ο οποίος κινείται εκ της θέσεώς του σε ένα διπλωματικό ναρκοπέδιο και ειδικεύεται στις διαθρησκειακές σχέσεις. Σε ηλικία 60 ετών, θα μπορούσε να ελπίζει και για το μεθεπόμενο κογκλάβιο, αν και τίποτε πιο ταιριαστό για τη διαδοχή ενός Φραγκίσκου δεν θα υπήρχε από έναν… Φραγκισκανό.
Η επαναφορά της παπικής έδρας σε ιταλικά χέρια είναι πάντως κάτι το οποίο οι εκλέκτορες, ιδίως οι Βορειοαμερικανοί, απέτρεψαν το 2013, θεωρώντας βλαπτική για το δοκιμαζόμενο από σκάνδαλα Βατικανό την επιρροή των εν γένει ηθών της χερσονήσου. Ο Τάγκλε, πάλι, φέρεται να βλέπει εσχάτως πεσμένες τις μετοχές του, ενώ ως νέος ευνοούμενος του πάπα ακούγεται ο αρχιεπίσκοπος Μασσαλίας Ζαν Μαρκ Αβελίν.
Το μεγάλο αναπάντητο ερώτημα, βέβαια, είναι πώς βλέπουν οι ιθύνοντες το μέλλον της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στην νέα διεθνή πραγματικότητα που σχηματίζεται, φέροντας το στίγμα του Ντόναλντ Τραμπ και του (προσήλυτου στον Καθολικισμό) αντιπροέδρου του, Τζ.Ντ. Βανς.
Ως θεσμός που εδρεύει στην Ευρώπη και μοιράζεται την προτίμησή της για την “πολυμέρεια”, ενώ ταυτόχρονα συγκεντρώνει το πλείστον των πιστών της στον πλανητικό Νότο, υπερασπιζόμενη τα δίκαια των μεταναστών, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία βρίσκεται ήδη σε άβολη θέση μέσα στη νέα κατάσταση. Θα επιλέξει ευθυγράμμιση με το “πνεύμα” που πλέον εκπορεύεται από τη Ουάσιγκτον ή άραγε θα δοκιμάσει να αναδειχθεί σε “αντιρρησία”;