Το Γκελζενκίρχεν στην κοιλάδα του Ρουρ της δυτικής Γερμανίας, αποτελεί την πιο φτωχή πόλη της χώρας. Στους δρόμους και τα πάρκα υπάρχουν σκουπίδια, ενώ σε πολλά σημεία της πόλης υπάρχουν άδεια και εγκαταλελειμμένα διαμερίσματα. Ένας στους τέσσερις κατοίκους ζει από τα κρατικά επιδόματα, το μέσο ετήσιο εισόδημα είναι το χαμηλότερο στη Γερμανία (βρίσκεται λίγο κάτω από τις 18.000 ευρώ) και το ποσοστό ανεργίας το υψηλότερο στη χώρα (πάνω από 14%).
Έτσι, το να είναι κανείς δήμαρχος του Γκελζενκίρχεν πρέπει να είναι πιθανώς η πιο δύσκολη δουλειά στη χώρα – και ακριβώς αυτήν τη δουλειά ανέλαβε η Κάριν Βέλγκε. “Η ιστορία της πόλης είναι μοναδική σε ολόκληρη τη Γερμανία: από τη μία στιγμή στην άλλη έγινε πλούσια και μετά ήρθε εξίσου γρήγορα και η κατάρρευση”, δηλώνει η δήμαρχος στην DW. “Πριν το 1960 είχαμε περίπου 400.000 κατοίκους. Την περίοδο της οικονομικής κρίσης ο αριθμός αυτός μειώθηκε στους 258.000. Και οι μισές θέσεις εργασίας που κατέβαλαν εισφορές κοινωνικής ασφάλισης χάθηκαν”.
Κατά την περίοδο του “οικονομικού θαύματος” στην πρώην Δυτική Γερμανία από τη δεκαετία του 1950 έως τη δεκατεία του 1970 η πόλη γνώρισε μεγάλη άνθηση προσελκύοντας πολλούς μετανάστες που είχαν έρθει στη χώρα για να βρουν δουλειά, από την Πολωνία, την Ιταλία και την Τουρκία. Το Γκελζενκίρχεν έγινε επίσης η πιο σημαντική πόλη σε ολόκληρη την Ευρώπη για την παραγωγή άνθρακα. Το 2008 ωστόσο και έπειτα από περίπου πέντε δεκαετίες κατά τις οποίες η πόλη είχε πάρει τον κατήφορο, έκλεισε το τελευταίο ορυχείο στην περιοχή.
Τα ταμεία είναι άδεια
Ο άνθρακας ανήκει πια στην ιστορία – το μέλλον είναι η παροχή υπηρεσιών και η εκπαίδευση. Αλλά το Γκελζενκίρχεν βρίσκεται στην ίδια κατάσταση με άλλες πόλεις της Γερμανίας: δεν έχει χρήματα. Το πόσα χρήματα μπορεί να δαπανήσει η πόλη καθορίζεται από το κρατίδιο της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας – και σύμφωνα με τη Βέλγκε η απάντηση στις σχετικές ερωτήσεις προς την κυβέρνηση του κρατιδίου είναι η εξής: “Δεν σας επιτρέπεται να προσλάβετε άλλους ανθρώπους στη δημόσια διοίκηση, ούτε και να επενδύσετε περισσότερα χρήματα”. “Στα μέρη όμως όπου τα πράγματα είναι εύθραυστα, εκεί είναι που χρειάζονται οι επενδύσεις. Δεν έχουμε χτίσει καινούργιο σχολείο στην πόλη από τη δεκαετία του 1970”, προσθέτει η Βέλγκε.
Η AfD βγαίνει κερδισμένη
Επιπλέον, με τη διεύρυνση της ΕΕ το 2007 ήρθαν στην πόλη πολλοί, κατά κύριο λόγο άνθρωποι από τη Βουλγαρία και τη Ρουμανίαχωρίς κάποια επαγγελματική εξειδίκευση, οι οποίοι δεν έχουν καταφέρει ακόμη να ενσωματωθούν εντελώς. Αυτό έχει φυσικά σημαντικές πολιτικές προεκτάσεις. Η κοιλάδα του Ρουρ αποτελούσε παραδοσιακά προπύργιο του κεντροαριστερού SPD του Όλαφ Σολτς – μέλος είναι και η Βέλγκε. Πλέον όμως έχουν παρέλθει για τα καλά οι εποχές που οι Σοσιαλδημοκράτες έφταναν ποσοστά της τάξεως του 60%.
Αντιθέτως, τα τελευταία χρόνια κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος η ακροδεξιά AfD, ενώ αυξάνεται η ισλαμοφοβία και η έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς και την πολιτική ηγεσία. “Για χρόνια το Γκελζενκίρχεν είχε τη φήμη πως είναι ένα “χωνευτήρι” πολιτισμών και παράδειγμα επιτυχούς ενσωμάτωσης. Πλέον συμβαίνει μάλλον το αντίθετο – και αυτό ανοίγει τον δρόμο στην ανέλιξη ριζοσπαστικών δυνάμεων”, τονίζει η Βέλγκε.
“Η αλληλεγγύη έχει χαθεί σήμερα”
Εάν υπάρχει ένας άνθρωπος που ενσαρκώνει την ιστορία του Γκελζενκίρχεν, αυτός είναι ο Ράινχολντ Άνταμ. Ο 79χρονος εργάστηκε στα ορυχεία της περιοχής ως έφηβος και αργότερα ως ηλεκτρολόγος στο ορυχείο του Νόρντστερν. Σήμερα στο ίδιο αυτό ορυχείο κάνει ξεναγήσεις στους τουρίστες. Όταν το ορυχείο έκλεισε το 1993, στη βιομηχανική περιοχή έκτασης 100 εκταρίων χτίστηκε ένα πάρκο με διάφορες ατραξιόν, το οποίο επισκέπτονται κάθε χρόνο 200.000 άνθρωποι. Εκεί υπάρχει μεταξύ άλλων και ένας πύργος με πανοραμική θέα όλου του Γκελζενκίρχεν – και όπως λέει ο Άνταμ με περηφάνεια, όσοι ανεβαίουν εντυπωσιάζονται από το πόσο πράσινη είναι η περιοχή. Παρά τις προσπάθειες να γίνει πιο ελκυστική η πόλη και να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής των κατοίκων, η AfD εξακολουθεί να ενισχύεται: στις ευρωεκλογές του 2024 έφτασε στο 21,7% – και έχασε την πρώτη θέση για μόλις 1.600 ψήφους. Ο Άνταμ αδυνατεί να καταλάβει γιατί συμβαίνει αυτό.
“Οι άνθρωποι στην κοιλάδα του Ρουρ ήταν πάντα γνωστοί για την αλληλεγγύη τους – επρόκειτο εξάλλου για ένα στοιχείο που υπήρχε έντονα και μεταξύ των ανθρακωρύχων”. Πλέον όμως “η αλληλεγγύη έχει χαθεί. Κάποτε οι άνθρωποι αναζητούσαν λύσεις για τα προβλήματά τους – σήμερα το πρώτο πράγμα που τους απασχολεί είναι να ρίξουν σε κάποιον τις ευθύνες”. Σύμφωνα με τον Άνταμ πάντως “δεν μπορούμε πάντοτε να ζητάμε από την πόλη και το κράτος να μας βοηθήσουν, πρέπει να δράσουμε και εμείς οι ίδιοι”.
Τα δρώμενα της Μπόχουμερ Στράσε
Πολλοί από τους ανθρώπους της πόλης που αποφασίζουν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους μαζεύονται στη Μπόχουμερ Στράσε στο Ίκεντορφ, μία περιοχή με πολλά ερειπωμένα κτήρια, που έχει μετατραπεί σε έναν καλλιτεχνικό χώρο, στον οποίο διοργανώνονται και πολλά δρώμενα. Εκεί εργάζονται πολλοί εθελοντές, ενώ η Εταιρεία Αστικής Ανάπλασης Γκελζενκίρχεν και το κρατίδιο της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας έχουν χρηματοδοτήσει διάφορα πρότζεκτ και έχουν αγοράσει ακίνητα, ώστε να αναβιώσουν τη γειτονιά. Μία από τους εθελοντές είναι και η Κίρστεν Λίπκα. Όπως λέει η Λίπκα, από το 2016, όταν και η περιοχή βρισκόταν στο ναδίρ της, τα πράγματα έχουν βελτιωθεί. “Σήμερα μετακομίζουν εδώ ακόμη και φοιτητές από την Κολωνία, επειδή η ζωή εκεί έχει γίνει υπερβολικά ακριβή”, λέει.
“Γυρνάνε πίσω ακόμη και άνθρωποι που είχαν φύγει για το Βερολίνο και λένε πως δεν τους άρεσε τόσο η πρωτεύουσα και πως το Ίκεντορφ έχει μία αθωότητα”. Ο Φρανκ Έκαρντ, ο οποίος γεννήθηκε στο Γκελζενκίρχεν και σήμερα διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Βαϊμάρης, λέει πως το Ίκεντορφ είναι ευλογία για την περιοχή: “Για δεκαετίες ήταν πολύ έντονο το αίσθημα της παραίτησης”, λέει στην DW. “Ένιωθες πως δεν γίνεται τίποτα, πως όλα είναι απλώς χάλια. Μόνο από ψυχολογική σκοπιά κιόλας είναι πολύ σημαντικό για τους ανθρώπους να έχουν τώρα ένα μέρος με ενέργεια, όπου να γίνονται δρώμενα”.