Εμίρ Κουστουρίτσα από την Αθήνα εναντίον όλων

Εμίρ Κουστουρίτσα από την Αθήνα εναντίον όλων

Για πολλά χρόνια, ο δυτικός κόσμος όταν ήθελε να μάθει πώς δείχνει η ζωή στα Βαλκάνια, στρεφόταν στο σινεμά του Εμίρ Κουστουρίτσα. Ο γεννημένος στη Γιουγκοσλαβία σκηνοθέτης, άθελά του, βοήθησε στην ομογενοποίηση της προς τα έξω εικόνας της χερσονήσου, αλλά ταυτόχρονα, έδωσε φωνή σε ένα λαό περιθωριοποιημένο ακριβώς τη στιγμή που το είχε ανάγκη. Παράλληλα, προσέφερε ένα φρέσκο είδος πολιτικά ανήσυχου κοινωνικού ρεαλισμού, όπου το φολκόρ σμίγει με το χιούμορ και την ταξικότητα, κάτι που αναγνωρίστηκε σε κορυφαίο επίπεδο. Εξάλλου, θυμίζουμε πως ο Κουστουρίτσα ανήκει στο κλειστό κλαμπ των δημιουργών που έχουν αποσπάσει δύο Χρυσούς Φοίνικες (“Ο Μπαμπάς Λείπει σε Ταξίδι για Δουλειές”, “Underground”), κατόρθωμα διόλου ευκαταφρόνητο.

Προς τιμήν του, λοιπόν, το Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου διοργανώνει στον ιστορικό κινηματογράφο Studio ρετροσπεκτίβα (23-26/11) – προπομπό του φετινού φεστιβάλ (30/11-6/12), γεγονός που έφερε τον Κουστουρίτσα ξανά στην πρωτεύουσα. Με αφορμή το αφιέρωμα, ο σκηνοθέτης παρευρέθηκε στη σχετική συνέντευξη τύπου όπου τα είπε… έξω από τα δόντια επί παντός επιστητού.

Εμίρ Κουστουρίτσα: “Το εμπορικό σινεμά σήμερα δεν είναι απλά χαζό, είναι πάρα πολύ χαζό”

Ευθύς εξαρχής τέθηκε το ζήτημα της πολιτικής ορθότητας, για το οποίο ο Κουστουρίτσα δήλωσε μεταξύ άλλων: “Η θέση ενός σκηνοθετή σήμερα είναι αρκετά στενάχωρη. Κυριαρχεί ένας αδιόρατος διαχωρισμός ανάμεσα στο τι είναι και τι όχι πολιτικά ορθό. Παρότι σαφώς δεν ανήκω στο πολιτικά ορθό κομμάτι, όλα αυτά τα τελευταία χρόνια που μονάχα έπαιζα μουσική (σ.σ.: με τους No Smoking Orchestra), οι ταινίες μου δεν αντιμετώπισαν πρόβλημα στην προβολή τους. Συμβαίνει, μάλιστα, το παράδοξο να μου έχουν προτείνει να κάνω μια ταινία για τον ‘Τζορντάνο Μπρούνο’ (σ.σ.: Ιταλός φιλόσοφος και αστρονόμος του 16ου αιώνα). Επομένως, η Δύση δε με έχει εγκαταλείψει πλήρως ακόμα. Ωστόσο, η αυτολογοκρισία συνεχίζεται ανεμπόδιστα στους δυτικούς, οι οποίοι την ίδια στιγμή που έχουν στη διάθεσή τους άπλετα τεχνολογικά μέσα για δημιουργία δεν τα εκμεταλλεύονται καθόλου”.

Έπειτα, ο Κουστουρίτσα σχολίασε το δυσοίωνο μέλλον του σινεμά: “Είναι πάρα πολύ ελπιδοφόρο που βρισκόμαστε σε έναν κινηματογράφο στον οποίο το κοινό πρόκειται να συμμετάσχει στην τελετουργία της θέασης μιας ταινίας. Την ίδια στιγμή, όμως, δυνάμεις σαν το Netflix πανηγυρίζουν με τις αίθουσες που κλείνουν η μία μετά την άλλη. Οι ταινίες βιώνουν τον εφιάλτη του να έχουν υποτιμηθεί στο βαθμό που αποτελούν ένα διάλειμμα μεταξύ δραστηριοτήτων. Δε θα ξεχάσω ποτέ το θέαμα ενός εργάτη σε ένα ξενοδοχείο, ο οποίος παρακολουθούσε μια ταινία στο κινητό του ενώ χρησιμοποιούσε την τουαλέτα. Αν συνεχιστεί αυτό, το σινεμά θα καταλήξει κάτι σαν την όπερα. Το 70-80% των ταινιών θα είναι αποκλειστικά διαθέσιμες για οικιακή ψυχαγωγία και οι πόλεις θα έχουν έναν ή δύο κινηματογράφους για όσους θέλουν να τους επισκέπτονται”.

Αναπόφευκτα, η κουβέντα στράφηκε προς το Χόλιγουντ, από το οποίο ο Κουστουρίτσα είχε ένα πέρασμα το 1991 με το “Arizona Dream”. “Το εμπορικό σινεμά σήμερα δεν είναι απλά χαζό, είναι πάρα πολύ χαζό. Δεν προσφέρει απολύτως τίποτα. Φαντασιώνομαι το Χόλιγουντ σα μια πολιτεία που πρέπει να καταστραφεί, να καεί ολοσχερώς. Από το “Χάρι Πότερ” μέχρι δεν ξέρω κι εγώ ποιον Πότερ, προωθείται μια εκτός τόπου και χρόνου οπτική της πραγματικότητας. Δεν αντιλαμβάνονται έστω και λίγο τον ανθρώπινο παράγοντα, τα καθημερινά προβλήματα, δε μιλούν για τις λαϊκές τάξεις. Αυτό δεν προκαλεί τόσο μεγάλη εντύπωση, εάν αναλογιστούμε πως ζούμε στην εποχή που ολιγάρχες όπως ο Μπιλ Γκέιτς και ο Τζεφ Μπέζος είναι διασημότεροι από τον Μπραντ Πιτ”. Κι αν αναρωτιέστε τι θα απαντούσε ο σκηνοθέτης στον Γκέιτς σε περίπτωση που πρόσφερε όλα τα εκατομμύρια του κόσμου για την επόμενη ταινία του, η απόκριση ήταν: “Θα του έλεγα να πάει να γαμηθεί”.

Όσο για την πρόσβαση και τη διάδοση της πληροφορίας; “Ο βαθμός της ρωσοφοβίας και της προπαγάνδας ξεπερνά ακόμα και αυτήν του Γκαίμπελς. Πλέον βρίσκεται παντού, είναι κομμάτι μιας πολιτικής ομιλίας ακόμα και μιας επίδειξης μόδας. Όσα πρέπει να ακουστούν βρίσκονται πια σε μη παραδοσιακές πηγές, όπως ένα podcast στο YouTube. Αλλά ο καλλιτέχνης οφείλει πάντα να είναι με το δίκαιο. Ας πούμε, θυμάμαι πως όταν είχα κάνει το ‘On the Milky Road’ (σ.σ.: 2016) το φεστιβάλ των Καννών με απέρριψε χωρίς να δώσει καμία απολύτως δικαιολογία. Λίγο αργότερα, ωστόσο, με κάλεσαν σε μια εκδήλωση όπου θα συμμετείχαν περασμένοι νικητές και ήμουν ειλικρινά πρόθυμος να παρευρεθώ. Τελικά, εκείνο που με έπεισε να μην πάω ήταν το θέαμα του χειροκροτήματος του Βολόντιμιρ Ζελένσκι. Γιατί αδυνατώ να βρω οποιαδήποτε σύνδεση ανάμεσα σε εκείνον και ένα τόσο σημαντικό θεσμό”.