Η Ρωσία έστειλε τόσους πολλούς άνδρες να συμμετάσχουν στον πόλεμό της στην Ουκρανία, που τα επίπεδα εγκληματικότητας στη χώρα μειώθηκαν αμέσως μετά την έναρξη της εισβολής. Τώρα η επιστροφή τους αρχίζει να προκαλεί αύξηση της εγκληματικότητας, σύμφωνα με το πρακτορείο Bloomberg.
Τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από στρατιωτικούς και δεν συνδέονται με τον πόλεμο αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 20% πέρυσι, σύμφωνα με στοιχεία του Ανώτατου Δικαστηρίου της Ρωσίας. Αν και οι συνολικοί αριθμοί είναι ακόμη μικροί και πολλοί στρατιωτικοί που επέστρεψαν από τον πόλεμο δεν συνεχίζουν να διαπράττουν αδικήματα, υπήρξε άλμα στις περιπτώσεις βίαιων εγκλημάτων, καθώς και στις κλοπές και στις παραβάσεις που σχετίζονται με τα ναρκωτικά.
Τα στοιχεία δεν περιλαμβάνουν εγκλήματα που αφορούν δεκάδες χιλιάδες καταδικασθέντες που αποφυλακίστηκαν για να συμμετάσχουν στον πόλεμο στο πλαίσιο ενός προγράμματος που θέσπισε ο εκλιπών αρχηγός της μισθοφορικής ομάδας Wagner, Γεβγκένι Πριγκόζιν. Όσοι επέζησαν έξι μήνες στο μέτωπο μπόρεσαν να λάβουν χάρη από τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν και να επιστρέψουν στη Ρωσία ως ελεύθεροι άνθρωποι.
Στη φυλακή, “τους αντιμετωπίζουν σαν να είναι ένα τίποτα”, και στη συνέχεια όλα γίνονται ακόμη χειρότερα στο μέτωπο”, δήλωσε ο κοινωνιολόγος Ισκεντέρ Γιασάβεφ με έδρα το Καζάν. “Η εμπειρία με την οποία επιστρέφουν είναι ένα τραύμα που θα εκδηλώνεται για δεκαετίες”.
Οι κοινωνιολόγοι έχουν παρατηρήσει εδώ και καιρό ότι τα επίπεδα εγκληματικότητας συχνά αυξάνονται μετά το τέλος των στρατιωτικών συγκρούσεων και οι ερευνητές έχουν εξετάσει πολλές πιθανές αιτίες για αυτό, από την κοινωνική αναταραχή μέχρι το τραύμα που αντιμετωπίζουν οι στρατιώτες. Η Ρωσία είναι απίθανο να σταματήσει αυτή την τάση μετά τη διαταγή του Πούτιν για την εισβολή του Φεβρουαρίου του 2022, η οποία προκάλεσε τη μεγαλύτερη σύγκρουση στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η επιστροφή φυλακισμένων που πολέμησαν για τη Wagner προσφέρει ένα πρώιμο δείγμα για το τι μπορεί να συμβεί όταν εκατοντάδες χιλιάδες άνδρες που έζησαν φριχτά πράγματα στις μάχες επιστρέψουν στην κανονική τους ζωή.
Ενώ τα εγκλήματα χαμηλότερου επιπέδου μειώθηκαν, ο αριθμός των δολοφονιών και των σεξουαλικών εγκλημάτων, ιδίως σε βάρος παιδιών, δεν μειώθηκε τα τελευταία δύο χρόνια. Οι ασελγείς επιθέσεις κατά ανηλίκων αυξήθηκαν κατά 62% σε σύγκριση με την προπολεμική περίοδο, σύμφωνα με υπολογισμούς του Bloomberg που βασίζονται σε στοιχεία του ρωσικού Ανώτατου Δικαστηρίου.
Η επιστροφή των νεοσύλλεκτων της Wagner στη Ρωσία προκάλεσε σοκ στους κατοίκους των πόλεων και των χωριών, οι οποίοι ανακάλυψαν ότι ζουν ανάμεσά τους άνδρες που νόμιζαν ότι εξέτιζαν μεγάλες ποινές φυλάκισης. Άνθρωποι που έχουν καταδικαστεί για δολοφονίες, ακόμη και για κανιβαλισμό, ήταν μεταξύ αυτών που έλαβαν χάρη.
Πριν από το θάνατό του σε αεροπορικό δυστύχημα, αφού ηγήθηκε μιας αποτυχημένης ανταρσίας τον περασμένο Ιούνιο, ο Πριγκόζιν ισχυρίστηκε ότι 32.000 κατάδικοι που είχε στρατολογήσει είχαν επιστρέψει στη Ρωσία από τον πόλεμο.
Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ απάντησε στην ευρέως διαδεδομένη δημόσια ανησυχία λέγοντας στους δημοσιογράφους τον Νοέμβριο ότι οι εγκληματίες που έχουν λάβει χάρη από τον Πούτιν “εξιλεώνονται με το αίμα τους για το έγκλημά τους στο πεδίο της μάχης”.
Ωστόσο, ένας νόμος που τέθηκε σε ισχύ τον Μάρτιο αφαίρεσε στα “κρυφά” το δικαίωμα αμνηστίας μετά από έξι μήνες υπηρεσίας, αναγκάζοντας τους εγκληματίες που κατατάσσονται να παραμείνουν στον στρατό μέχρι το τέλος του πολέμου, όπως και οι υπόλοιποι που επιστρατεύονται στον στρατό.
Παρ’ όλα αυτά κάποιοι επιστρέφουν, συχνά λιποτακτώντας. Τα εγκλήματα στα οποία εμπλέκονται στρατιωτικοί τετραπλασιάστηκαν σε 4.409 το 2023 σε σύγκριση με το 2021, σύμφωνα με τα στοιχεία του Ανωτάτου Δικαστηρίου.
Ένας λιποτάκτης, ο Αρτιόμ, δήλωσε ότι έφυγε αφού η μισή ομάδα του από στρατιώτες σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια τεσσάρων μηνών στην Ουκρανία. Ο 34χρονος, ο οποίος ζήτησε να μην κατονομαστεί με το επώνυμό του, κατατάχθηκε στον στρατό για να αποφύγει τη σκληρή μεταχείριση που βίωνε στη φυλακή όπου εξέτιε ποινή για διακίνηση ναρκωτικών. Κανείς δεν του είπε ότι η θητεία θα ήταν επ’ αόριστον, πρόσθεσε.
Ο νόμος που τερμάτισε τη χορήγηση αμνηστίας επιτρέπει επίσης στο ρωσικό Υπουργείο Άμυνας να στρατολογεί όχι μόνο καταδικασθέντες αλλά και άτομα που κρατούνται προφυλακισμένα. Η Russia Behind Bars, μια ομάδα για τα δικαιώματα των κρατουμένων, εκτιμά ότι συνολικά 175.000 πρώην κρατούμενοι στρατολογήθηκαν για να πολεμήσουν στο πεδίο της μάχης.
Η μεταπολεμική αύξηση της εγκληματικότητας μπορεί να κοστίσει στη Ρωσία έως και 0,6% του ΑΕΠ της, δήλωσε ο Άλεξ Ισακόφ, οικονομολόγος για τη Ρωσία στο Bloomberg Economics. Παράλληλα με το άμεσο κόστος για τη ζωή και την περιουσία, το κράτος θα αντιμετωπίσει υψηλότερες δαπάνες για την πρόνοια και την ασφάλεια, ιδίως για την αστυνόμευση, σημείωσε. “Από τον γαλλοπρωσικό πόλεμο έως τον παγκόσμιο πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, τα ποσοστά εγκληματικότητας μειώνονται νωρίς κατά τη διάρκεια ενός πολέμου και αυξάνονται απότομα μετά το τέλος του. Η Ρωσία είναι απίθανο να βρει διέξοδο από αυτό το μοτίβο. Το μεταπολεμικό κόστος της εγκληματικότητας μπορεί να είναι τόσο χαμηλό όσο το 0,2% του ΑΕΠ, εάν η σύγκρουση διευθετηθεί το 2024, έως και 0,6% του ΑΕΠ, εάν συνεχιστεί για άλλα πέντε χρόνια και περίπου 3 εκατ. Ρώσοι εκτεθούν στον πόλεμο. Το πλήρες κόστος της μεταπολεμικής αύξησης της εγκληματικότητας είναι πιθανό να αποδειχθεί σημαντικά υψηλότερο”, τόνισε ο ίδιος.
Προσπαθώντας να αποφύγει την επανάληψη της επιστράτευσης 300.000 εφέδρων τον Σεπτέμβριο του 2022, η οποία προκάλεσε έξαρση της ανησυχίας της κοινής γνώμης για τον πόλεμο, το Κρεμλίνο βασίζεται σε γενναιόδωρες πληρωμές για να πείσει τους άνδρες να καταταγούν στον στρατό. Στους συμβασιούχους στρατιώτες προσφέρονται μηνιαίες πληρωμές ύψους 204.000 ρουβλιών (2.300 δολάρια) επιπλέον των μπόνους υπογραφής που μπορεί να φτάσουν το 1 εκατ. ρούβλια.
Αυτό συνέβαλε στη βραχυπρόθεσμη μείωση της εγκληματικότητας, ειδικά στις ρωσικές επαρχίες. Η πτώση των καταγεγραμμένων εγκλημάτων ήταν τριπλάσια σε περιοχές με υψηλή στρατολόγηση, σε σύγκριση με περιοχές με μέτρια μόνο επίπεδα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Bloomberg Economics.
“Τα οικονομικά εγκλήματα, όπως οι κλοπές και οι ληστείες, τα οποία συνδέονται με τη φτώχεια, έχουν μειωθεί επειδή ο πόλεμος έχει ρίξει χρήματα στις φτωχότερες περιοχές και στα φτωχότερα τμήματα του πληθυσμού”, δήλωσε η κοινωνιολόγος και ερευνήτρια εγκλημάτων Εκατερίνα Κοντζάεβα.
Τα ρωσικά δικαστήρια χειρίστηκαν πέρυσι σχεδόν 62.000 λιγότερες υποθέσεις από ό,τι το 2021 και ο αριθμός των καταδικασθέντων μειώθηκε κατά 2%. Ο αριθμός των αστυνομικών μειώθηκε επίσης σε πολλές περιοχές, γεγονός που υποδηλώνει ότι λιγότεροι ήταν διαθέσιμοι για την εξιχνίαση εγκλημάτων, καθώς οι άνθρωποι εγκατέλειψαν τις κακοπληρωμένες θέσεις εργασίας για την πιο προσοδοφόρα στρατιωτική θητεία.
Ο Ρώσος υπουργός Εσωτερικών Βλαντίμιρ Κολοκόλτσεφ δήλωσε τον Μάιο ότι υπάρχει έλλειμμα 152.000 αξιωματικών σε όλη τη Ρωσία, ενώ μία στις τέσσερις θέσεις είναι κενή σε ορισμένες περιφέρειες.
Αυτό είναι πιθανό να ενισχύσει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι αρχές για τον περιορισμό της εγκληματικότητας, καθώς όλο και περισσότεροι κατάδικοι επιστρέφουν από τον πόλεμο στην κανονική τους ζωή.
“Όπως κάθε άλλος βετεράνος, είναι πιθανό να έχουν διαταραχή μετατραυματικού στρες”, δήλωσε η Άννα Κουλέσοβα, κοινωνιολόγος στην Social Foresight Group. “Αυτό μαζί με την προηγούμενη εμπειρία φυλάκισης, συνδυάζονται και μπορούν να οδηγήσουν σε δυσκολίες με την ενσωμάτωση στην κοινωνία”.