Βόμβες από το Ελεγκτικό Συνέδριο για το ασφαλιστικό

Του Κώστα Κατίκου

Τέσσερις βόμβες για το ασφαλιστικό, με αυξήσεις στα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης αλλά και στον χρόνο ασφάλισης, ώστε να περιοριστεί ο ρυθμός αύξησης των συνταξιοδοτικών δαπανών στα επόμενα χρόνια, αποκαλύπτονται στην πολυσέλιδη έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου για τον απολογισμό του Προϋπολογισμού του 2023.

Η έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου κατατέθηκε στις 18 Νοεμβρίου στη Βουλή, με αποδέκτες πρωτίστως την κυβέρνηση, καθώς και όλα τα κόμματα του Κοινοβουλίου. 

Στην έκθεση αναφέρονται οι κίνδυνοι που απειλούν το ασφαλιστικό και είναι οι εξής: 

– Το δημογραφικό και η ολοένα και μεγαλύτερη εξάρτηση ηλικιωμένων από λιγότερους ασφαλισμένους νεότερης ηλικίας. Οι προβλέψεις δείχνουν ότι  ο συνολικός πληθυσμός της Ελλάδας μειώνεται κατά 25,7% μεταξύ 2022 και 2070. Μάλιστα, από την επεξεργασία των διαθέσιμων στοιχείων προκύπτει ότι το ποσοστό επί του πληθυσμού της ηλικιακής ομάδας 0-19 ετών, από 18,7% το 2022, μειώνεται σε 16,9%, και της ηλικιακής ομάδας 20-64 ετών, από 58,6% το 2022, μειώνεται σε 50% το 2070. Η μόνη ηλικιακή ομάδα που το ποσοστό της εμφανίζει αύξηση είναι η άνω των 65 ετών, και συγκεκριμένα από 22,7% το 2022 σε 33,1% το 2070, γεγονός που υποδηλώνει τη συνέχιση της γήρανσης του πληθυσμού. Ο δείκτης γήρανσης που καταγράφει την εξάρτηση των ηλικιωμένων από τους νεότερους ανήλθε το 2023 σε 171,8, δηλαδή σε 100 άτομα ηλικίας 0-14 ετών αντιστοιχούν περίπου 172 άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών. Το 1991 ο δείκτης γήρανσης ήταν 71,9, το 2001 ήταν 122,5, το 2011 έφτασε στο 131,8 και το 2023 εκτινάχθηκε στο 171,8. 

– Η αναλογία εργαζομένων και συνταξιούχων, που βαίνει επιδεινούμενη, προκαλώντας συνεχή πίεση στις συνταξιοδοτικές δαπάνες. Με βάση εκτιμήσεις του υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, η αναλογία ασφαλισμένων-συνταξιούχων για το διάστημα 2022-2070 επιδεινώνεται, καθώς από το 2:1 (δύο ασφαλισμένοι προς έναν συνταξιούχο) το 2022 μειώνεται στο 1,9:1 το 2030, κατεβαίνει κι άλλο στο 1,4:1 έως το 2050 και ισορροπεί στο 1,5:1 το 2070.

– Τα ποσοστά αναπλήρωσης, που είναι από τα υψηλότερα σε σύγκριση με τα ασφαλιστικά συστήματα άλλων ευρωπαϊκών κρατών και χωρών-μελών του ΟΟΣΑ, και μάλιστα τονίζεται πως στους ασφαλισμένους με χαμηλές αποδοχές οι αναπληρώσεις στη σύνταξη φτάνουν στο 92,6%. Ενδεικτικά, για έναν δικαιούχο με συντάξιμες αποδοχές 1.000 ευρώ και χρόνο υπηρεσίας 40 ετών η τελική σύνταξη διαμορφώνεται σε (500 + 426,17) 926,17 ευρώ, με πραγματικό ποσοστό αναπλήρωσης 92,62%. Αντίθετα, επισημαίνει το Ελεγκτικό Συνέδριο, για έναν δικαιούχο με συντάξιμες αποδοχές 3.000 ευρώ και τον ίδιο χρόνο υπηρεσίας (40 έτη) η τελική σύνταξη διαμορφώνεται σε (1.500 + 426,17) 1.926,17 ευρώ, με πραγματικό ποσοστό αναπλήρωσης 64,21%. Για τον ίδιο δικαιούχο με 35 έτη ασφάλισης το ποσοστό αναπλήρωσης διαμορφώνεται, αντίστοιχα, σε 79,93% με μισθό 1.000 ευρώ και σε 51,52% με μισθό 3.000 ευρώ.

Η επίπτωση που θα έχει στην οικονομία η επιδείνωση του ασφαλιστικού αντανακλάται στην αύξηση των κρατικών δαπανών για συντάξεις.

Αντίβαρο στην αύξηση των κρατικών δαπανών αποτελεί ο λογαριασμός αλληλεγγύης των γενεών (το ΑΚΑΓΕ), με πόρους πάνω από 17 δισ. ευρώ αυτή τη στιγμή, μέρος των οποίων σχεδιάζεται να διατεθεί για τη στήριξη του ασφαλιστικού μετά το 2032. 

Με βάση τις δυσοίωνες προβλέψεις για την πορεία του ασφαλιστικού, το Ελεγκτικό Συνέδριο αναφέρεται εμμέσως πλην σαφώς στη λήψη μέτρων για τη θωράκιση της βιωσιμότητας του συνταξιοδοτικού συστήματος, θέτοντας 4 βασικές προκλήσεις, που είναι οι εξής: 

1. Η αντιστροφή της τάσης των δυσμενών δημογραφικών δεδομένων μέσω κατάλληλων νομοθετικών πρωτοβουλιών ώστε να ενισχυθεί η βιωσιμότητα του συστήματος.

2. Η διαρκής παρακολούθηση των όρων και προϋποθέσεων συνταξιοδότησης (ηλικιακά όρια, απαιτούμενος χρόνος ασφάλισης για τη θεμελίωση συνταξιοδοτικού δικαιώματος κ.λπ.), ώστε να αποφευχθεί η διόγκωση της συνολικής συνταξιοδοτικής δαπάνης και η υπέρμετρη επιβάρυνση της πραγματικής οικονομίας. Η μέση πραγματική ηλικία εξόδου από την εργασία το 2023 στην Ελλάδα είναι για τους άνδρες τα 63,8 έτη και για τις γυναίκες τα 63,7 έτη. Σύμφωνα με τις προβλέψεις, αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου και διαμορφώνεται για τους άνδρες στα 64,6 έτη το 2030, στα 66,4 έτη το 2050 και στα 67,5 έτη το 2070. Αντίστοιχα, για τις γυναίκες, το σχετικό όριο είναι τα 64,6 έτη το 2030, τα 66,3 έτη το 2050 και τα 67,5 έτη το 2070.

3. Η ενίσχυση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων ώστε να επιτευχθούν υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης, αύξηση της απασχόλησης και των μισθών και, μέσω αυτών, ενίσχυση των εσόδων του συστήματος.

4. Η αποτελεσματική διαχείριση των ασφαλιστικών οφειλών, με διάκριση των χρεών σε αυτά που είναι εισπράξιμα και μη και με ενίσχυση των μέτρων αναγκαστικής είσπραξης για τις πράγματι εισπράξιμες οφειλές σε βάρος των οφειλετών.

Τα μεγέθη που προκαλούν κλυδωνισμούς

Τα δημογραφικά δεδομένα και η μελλοντική εξέλιξη των σχετικών δεικτών δείχνουν αύξηση του αριθμού των συνταξιούχων (ενδεικτικά, το 2040 θα ανέρχονται σε 2,765 εκατ. άτομα και το 2050 σε 2,959 εκατ. άτομα), την ίδια στιγμή που το πλήθος των ασφαλισμένων θα μειώνεται (ενδεικτικά, από 4,962 εκατ. άτομα το 2022, σε 4,440 εκατ. άτομα το 2040, 4,056 εκατ. άτομα το 2050 και 3,822 εκατ. άτομα το 2060).  

Αυτό σημαίνει ότι λιγότεροι ασφαλισμένοι θα πρέπει να εισφέρουν είτε άμεσα (ασφαλιστικές εισφορές) είτε έμμεσα (φορολογία κ.λπ.) περισσότερους πόρους, ώστε να μπορούν να χρηματοδοτηθούν οι συντάξεις περισσότερων δικαιούχων.

Λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, εκτιμάται ότι θα απαιτηθούν περισσότεροι κρατικοί πόροι για υγειονομική περίθαλψη και υπηρεσίες φροντίδας των ηλικιωμένων. Συνεπώς, το σύστημα δύναται να αντιμετωπίσει και σοβαρό δημοσιονομικό κίνδυνο στην περίπτωση που τα δημόσια έσοδα, σε συνδυασμό με τις δεσμεύσεις της χώρας για το έλλειμμα, το χρέος, τον ρυθμό αύξησης των πρωτογενών δαπανών κ.λπ., δεν θα επαρκούν για την απρόσκοπτη καταβολή της υψηλής συμμετοχής του κράτους στη χρηματοδότηση των συντάξεων.

Εξέλιξη της συνταξιοδοτικής δαπάνης (2022-2070)

- ΕΚΘΕΣΗ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ, ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΡΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ 2023