“iHuman” (2019).
Σκηνοθεσία της Τόνγιε Χέσεν Σέι.
Ντοκιμαντέρ παραγωγής Νορβηγίας, 2019.
(“Α.Ι.”: συντομογραφία για την Τεχνητή Νοημοσύνη).
“Η επιτυχία της δημιουργίας της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να είναι η μεγαλύτερη επιτυχία στην ιστορία της ανθρωπότητας. Δυστυχώς, όμως, μπορεί επίσης να είναι η τελευταία”. Ήδη από την αρχή της ταινίας, με αυτήν τη δήλωση του Στίβεν Χόκινγκ, μεταδίδεται ένας δυστοπικός τόνος.
“Θα είναι εξαιρετικά σημαντικές οι πεποιθήσεις και οι επιθυμίες των πρώτων A.G.I. (“Artificial General Intelligence”: ένας τύπος “Α.Ι.” που ξεπερνά τις ανθρώπινες νοητικές ικανότητες σε μεγάλο εύρος στόχων- αντίθετα με τη γνωστή “Α.Ι.” που περιορίζεται σε συγκεκριμένους στόχους). Έτσι, είναι σημαντικός ο σωστός προγραμματισμός τους γιατί αλλιώς, η φύση της εξέλιξης της φυσικής επιλογής θα ευνοήσει αυτά τα συστήματα που θα προτεραιοποιήσουν τη δική τους επιβίωση… Μια καλή αναλογία θα είναι η αντιμετώπιση των ανθρώπων προς τα ζώα. Δεν μισούμε τα ζώα, αντίθετα νιώθουμε στοργή. Αλλά όταν χρειαστεί να χτιστεί ένας αυτοκινητόδρομος, δεν ζητάμε άδεια από τα ζώα. Τον χτίζουμε γιατί είναι σημαντικό για εμάς. Πιστεύω ότι εξ ορισμού, αυτό θα είναι η σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και τις A.G.I. που θα έχουν αυτονομία… Όταν υφίσταται αγώνας εξοπλισμών ανάμεσα σε πολλούς που προσπαθούν να είναι οι πρώτοι που θα τις φτιάξουν, θα έχουν λιγότερο χρόνο κι επιθυμία να μεριμνήσουν ότι η A.G.I. τους θα νοιάζεται πρωτίστως για τους ανθρώπους… ‘Εχοντας αυτές τις ανησυχίες, είναι σημαντικό να χτιστεί η A.G.I. μέσω της συνεργασίας πολλών κρατών. Το μέλλον θα είναι καλό για την τεχνητή νοημοσύνη, ούτως ή άλλως. Θα ήταν ωραίο να ήταν εξίσου καλό και για τον άνθρωπο”: αυτά δηλώνει ο Ilya Sutskever (επικεφαλής της ερευνητικής εταιρείας “OpenAI”, συμφερόντων Έλον Μασκ) που, θεωρώντας δεδομένη την αυτονόμηση της “Α.Ι.”, πιστεύει ότι όχι μόνο θα έχει χτιστεί καθ’ εικόνα του δημιουργού της, του ανθρώπου δηλαδή, αλλά κι ότι θα διαμορφωθεί κατά ηθική ομοίωσή του, επιβάλλοντας τη νοημοσύνη της πάνω στην ανθρώπινη εν είδει δικαίου του ισχυρού. Αντίθετα, δεν φαίνεται να συμφωνεί μαζί του ως προς τον ηθικό προσανατολισμό της “Α.Ι.” ο θεωρούμενος ως πατέρας της, ο Jürgen Schmidhuber, διακείμενος από μια αισιοδοξία όταν δηλώνει ότι “τα ρομπότ θα εκτελούν αλάνθαστα τις εργασίες που θα τους αναθέτουμε ενώ, ταυτόχρονα, θα επεκτείνουν τις γνώσεις τους ερευνώντας κι αναπρογραμματιζόμενα από μόνα τους”.
Η ταινία δίνει τον λόγο σε υψηλόβαθμα στελέχη των μονοπωλίων της τεχνητής νοημοσύνης, κυβερνητικά στελέχη των ΗΠΑ, δημοσιογράφους, Angel Investors, τεχνο-κοινωνιολόγους, εκπροσώπους της Διεθνούς Αμνηστίας, δικηγόρους ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ακούμε για projects αναγνώρισης των πολιτικών, θρησκευτικών, σεξουαλικών, καταναλωτικών προτιμήσεών μας μέσω μιας φυσιογνωμικής βασισμένης στην “ΑΙ” (κι ότι τέτοιες μέθοδοι ήδη χρησιμοποιούνται στην Κίνα για εντοπισμό εθνοτικών ομάδων, όπως την τουρκογενή των Ουιγούρων, με σκοπό την πολιτική τους “αναμόρφωση”). Ακούμε για τον φόβο μιας αλγοριθμικής δικτατορίας μέσω της χειραγώγησης κι ελέγχου μας: όμως, δεν ζούμε ήδη σε καταπιεστικές κοινωνίες ανισοτήτων στις οποίες η αντίδρασή μας είναι μικρή; – άρα, η “ΑΙ” μπορεί να επιτείνει μια ήδη υπάρχουσα κατάσταση κι όχι θα τη δημιουργήσει. Για δυνατότητες αναγνώρισης μελλοντικών παραβατικών συμπεριφορών ώστε να εντοπίζονται οι κάθε είδους μελλοντικοί εγκληματίες ήδη από τη νηπιακή ηλικία, δικαιολογώντας την παρακολούθηση, συλλογή κι επεξεργασία δεδομένων μέσω “Α.Ι.” ήδη από τη γέννησή τους. Για τις δυνατότητες κατασκευής και διάδοσης ψευδών ειδήσεων, και της συνακόλουθης χειραγώγησής μας. Για τις κοινωνικές επιπτώσεις από την απώλεια 10 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας λόγω της αύξησης των αυτοκινήτων που θα οδηγούνται με αυτόματα συστήματα (χωρίς οδηγούς) ώστε να εκμηδενιστούν τα τροχαία ατυχήματα- και, σε συνδυασμό με τις ειδήσεις για δεκάδες χιλιάδες απολύσεις από τους τεχνολογικούς κολοσσούς (“Η πνευματική ανθρώπινη εργασία απαξιώνεται γρήγορα, γι’ αυτό εξαφανίζονται πολλές δουλειές της μεσαίας τάξης”), προβλέπεται ότι θα καταργηθούν περισσότερες θέσεις εργασίας με την εξέλιξη της “ΑΙ” , με συνέπεια την όξυνση των ήδη υφισταμένων ανισοτήτων. Ακούμε ότι τα (προσωπικά) δεδομένα θα είναι “το νέο πετρέλαιο”, “το νέο νόμισμα”, χάρη στην αξία τους για τις επιχειρήσεις στη δημιουργία καταναλωτικών προφίλ και προσέλκυσης νέων πελατών ή πώλησής τους σε διαφημιστικές εταιρείες- μια κατάσταση, βέβαια, στην οποία ήδη συναινούμε κατά τη χρήση των social media- κι ότι έχει πλέον καταλυθεί η έννοια της ιδιωτικότητας, το απόρρητο των προσωπικών δεδομένων. Δεν ακούμε περισσότερα, όμως, για τις ανεξέλεγκτες παραδόσεις ολόκληρων δημοσίων τομέων, βασικών κρατικών υπηρεσιών και πληροφοριακών συστημάτων από πολλές κυβερνήσεις στο ολιγοπώλιο των εταιρειών “ΑΙ” και τη συνακόλουθη αδυναμία άσκησης δημοκρατικού ελέγχου από τους κρατικούς μηχανισμούς προς όφελος του κοινωνικού καλού: όπως, για παράδειγμα, μετά την πρόσφατη επανεκλογή Τραμπ, που από φιλελεύθερα ΜΜΕ των ΗΠΑ καταγγέλλονται “η κατάληψη του κράτους” και “κυβερνητικό πραξικόπημα τεχνητής νοημοσύνης” από τον Έλον Μασκ του οποίου οι συνεργάτες έχουν καταλάβει υψηλόβαθμες θέσεις σε νευραλγικά υπουργεία.
Ωστόσο, η ταινία διέπεται από έναν τεχνολογικό ντετερμινισμό μέσα από τη συσσώρευση απαισιόδοξων προβλέψεων, ανησυχεί πολύ περισσότερο για τις καταστροφικές ικανότητες της “Α.Ι.” παρά για την καταστροφική της χρήση από τους ανθρώπους, δεν προτείνονται λύσεις για να προληφθεί αυτό το κακό πέρα από τη γενικόλογη πρόταση του Sutskever για την ανάγκη συνεργασίας πολλών κρατών. Η σκηνοθέτιδα τείνει ουσιαστικά σε μια μονοσήμαντη μοιρολατρεία (“Και τι δεν θα έκανε ο Μένγκελε για να έχει αυτό το εργαλείο στη διάθεσή του;”, θα ειπωθεί) σε βάρος της στοχαστικότητας σχετικά με τις συνέπειες από την εξέλιξη της “ΑΙ. Η δυσοίωνη ατμόσφαιρα υπογραμμίζεται από τη σκοτεινή ambient μουσική επένδυση, την πιξελ-οποίηση πολλών πλάνων θαρρείς και τα μάτια μας παρατηρούν πλέον τον κόσμο σαν μέσα από υπολογιστές, κι αντίστροφες λήψεις σκηνών της καθημερινότητας από drones. Και, οι κίνδυνοι που προβλέπονται μένουν ατεκμηρίωτοι: η δυνατότητα ανατροπής των εκλογικών δημοσκοπήσεων μέσω της χρήσης της “Α.Ι.”, η βεβαιότητα ότι η τεράστια ανεργία είναι νομοτελειακή μετά τις μαζικές αντικαταστάσεις των ανθρώπων από τις μηχανές- αγνοώντας, απαξιώνοντας ή υποτιμώντας κάθε εναλλακτικό κοινωνικο-οικονομικό σύστημα και κάθε δυνατότητα δημιουργίας ενός νέου. Ενώ δεν γίνεται μνεία για την εκμετάλλευση της νέας μορφής υπεραξίας από την ανθρώπινη εργασία, αυτή της παραγωγής “Α.Ι.” από τη φυσική, ανθρώπινη νοημοσύνη ούτε εμβαθύνεται ένας από τους βασικούς κινητήριους μοχλούς της ανάπτυξης της “ΑΙ”: ο κορπορατισμός και η επιδίωξη του κέρδους μαζί με τη μεγιστοποίηση των μερισμάτων για τους μεγαλομετόχους. Η ταινία τσαλαβουτάει στα θέματα που ανοίγει, τα επαναλαμβάνει αποσπασματικά, τα νήματά τους δεν συνδέονται μεταξύ τους.
Είδαμε την ταινία “iHuman” στο 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης- αφιέρωμα: “AI, μια αναπόδραστη νοημοσύνη”.