Της Αναστασίας Βαμβακά
Η έναρξη της πράσινης μετάβασης για τον κλάδο της ελληνικής ακτοπλοΐας είναι γεγονός. Μέσα σε έναν χρόνο η ακτοπλοϊκή αγορά έχει αλλάξει αρκετά τον χαρακτήρα της, με τις προκλήσεις που έχει να διαχειριστεί να είναι πολλές. Το 2023 αποτέλεσε χρονιά-ορόσημο, αφού τα έσοδα προ τόκων, φόρων και αποσβέσεων (περιθώριο EBITDA) αυξήθηκαν κατά 168% και πλησίασαν το 20% έναντι 8% του 2022. Η σημαντική μείωση των τιμών των καυσίμων και η αύξηση της ζήτησης αποτελούν τους δύο βασικούς παράγοντες για την εύρωστη οικονομική κατάσταση των εταιρειών.
Στην 23η μελέτη της XTRC, με επικεφαλής τον τραπεζικό σύμβουλο Γιώργο Ξηραδάκη, αναδεικνύεται ότι η αγορά έχει οδηγηθεί σε μια αυστηρή συρρίκνωση με τη δημιουργία μεγάλων εταιρειών. Το γεγονός αυτό δεν αποτελεί μεμονωμένο στοιχείο της ελληνικής ακτοπλοϊκής αγοράς, καθώς το σύνολο του παγκόσμιου στόλου έχει το ίδιο χαρακτηριστικό, αφού μόλις 20 εταιρείες παγκοσμίως ελέγχουν το 37% των πλοίων, το 28% της χωρητικότητας επιβατών και το 41% των οχημάτων (στοιχεία Shippax). Στην ελληνική αγορά, η μεγαλύτερη εταιρεία, που είναι η Attica Group, ελέγχει το 27% των πλοίων, το 37% χωρητικότητας επιβατών και το 51% χωρητικότητας οχημάτων, ενώ το σύνολο των τριών μεγάλων εταιρειών (Attica, Minoan, Seajet) ελέγχουν το 49%, το 63% και το 71% αντίστοιχα (στοιχεία XRTC).
Χαρτογράφηση αγοράς
Η ελληνική ακτοπλοΐα έχει μετατραπεί πλέον σε μια ολιγοπωλιακή αγορά, η οποία ουσιαστικά ελέγχεται κυρίως από 2 μόνο εταιρείες: τον όμιλο Attica και τον όμιλο της Seajets του κ. Μάριου Ηλιόπουλου. Ο όμιλος Grimaldi επίσης έχει ισχυρή παρουσία στην Ελλάδα, μέσω της θυγατρικής του Μινωικές Γραμμές, στην Αδριατική και στη γραμμή Πειραιάς-Κρήτη. Η παρουσία του ομίλου παίρνει σημαντικές διαστάσεις πλέον, από τις επενδύσεις του μέσω της εξαγοράς των δύο λιμανιών της Ηγουμενίτσας και του Ηρακλείου, γεγονός που τον φέρνει ένα βήμα πιο μπροστά στην πορεία της πράσινης ανάπτυξης.
Οι μεσαίες εταιρείες Fast Ferries, Levante Ferries, Dodekanisos Seaways δεν πραγματοποίησαν κάποια αγοραπωλησία το προηγούμενο έτος μέχρι και τον Ιούλιο του 2024. Η Golden Star των αδελφών Δημητρίου και ΓιώργουΣτεφάνου αγόρασε ένα ταχύπλοο Monohull, το ex “Gotlandia II”, το οποίο κατασκευάστηκε στα ιταλικά ναυπηγεία της Fincantieri το 2006. Δυστυχώς οι δυνατότητες αντικατάστασης των πλοίων αυτών των εταιρειών με νέας τεχνολογίας είναι περιορισμένες, δεδομένων της περιορισμένης προσφοράς και της έλλειψης ικανοποιητικών χρηματοδοτήσεων για την ακτοπλοϊκή αγορά.
Πράσινη μετάβαση και ανανέωση στόλου
Το πράσινο ταξίδι της ελληνικής ακτοπλοϊκής αγοράς έχει ήδη ξεκινήσει και η ολοκλήρωσή του θα κρατήσει πολλά χρόνια. Την περίοδο αυτή θα πρέπει να διασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία του θαλάσσιου δικτύου μεταφορών και η συμμετοχή της ίδιας της αγοράς στην οικονομική ανάπτυξη του τόπου. Η συμμόρφωση του συνόλου των εταιρειών στους κανόνες της διαφάνειας και της εταιρικής διακυβέρνησης με σεβασμό προς το κοινωνικό σύνολο αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ασφαλή και βιώσιμη πλεύση της ελληνικής ακτοπλοΐας σε πράσινο περιβάλλον. “Το πράσινο ταξίδι άρχισε” αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Ξηραδάκης.
Δεδομένου ότι το 41% των ελληνικών ακτοπλοϊκών πλοίων που είναι σήμερα δρομολογημένα το 2035 θα είναι ηλικίας άνω των 40 ετών, η ανανέωση του ακτοπλοϊκού στόλου είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει ο κλάδος. Ο μέσος όρος ηλικίας του ελληνικού ακτοπλοϊκού στόλου είναι τα 28 έτη, αρκετά πιο χαμηλός από τον ευρωπαϊκό. Όπως αναφέρει η μελέτη, με την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχουν διαθέσιμα μεταχειρισμένα πλοία που να πληρούν τους περιβαλλοντικούς κανονισμούς, η μόνη λύση είναι η κατασκευή νέων πλοίων. Τα προβλήματα που τίθενται είναι ποικίλα, με τα σημαντικότερα να είναι το είδος καυσίμου που θα χρησιμοποιούν τα νέα αυτά πλοία και πώς θα χρηματοδοτηθούν.
Ο τελευταίος κύκλος ανανέωσης του ελληνικού ακτοπλοϊκού στόλου ολοκληρώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 2000. Έκτοτε, όταν παρουσιάστηκαν ανάγκες αντικατάστασης των πλοίων με σκοπό την εξυπηρέτηση των γραμμών λειτουργίας τους, δεν προχώρησαν στην κατασκευή νέων πλοίων, αλλά εμφανίστηκαν να αντικαθιστούν ή να προσθέτουν στον στόλο τους πλοία μεταχειρισμένα, μεγάλης ηλικίας κατά περίπτωση, ως αποτέλεσμα της αδυναμίας νέων επενδύσεων λόγω της οικονομικής κρίσης και της έλλειψης χρηματοδότησης. Οι περιβαλλοντικοί κανονισμοί όμως που ισχύουν δεν δικαιολογούν πλέον τέτοιου είδους κινήσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε προηγμένα ναυτιλιακά κράτη όπως η Ιαπωνία έχει απαγορευτεί η δρομολόγηση σε πλοία μεγαλύτερα των 10 ετών σε γραμμές δημόσιου συμφέροντος, ενώ το ίδιο μοντέλο υιοθετεί και η Κίνα.
Τα επιβατηγά-οχηματαγωγά πλοία που δύνανται να δραστηριοποιηθούν στις λιμενικές υποδομές των ελληνικών νησιών πρέπει να είναι συγκεκριμένων προδιαγραφών σε μέγεθος και χωρητικότητα, αλλά και σε ελκτικές δυνατότητες, προσαρμοσμένα στις ανάγκες των ελληνικών λιμένων. Ενώ έχουν τεθεί οι προθεσμίες για την επίτευξη της μείωσης των αέριων ρύπων, εντούτοις τεχνολογικά δεν έχουν ακόμα επιτευχθεί οι βιώσιμες λύσεις για την αντικατάστασή τους από ανανεώσιμες πηγές, όπως ο ηλεκτρισμός, τα βιοκαύσιμα, η αμμωνία, το υδρογόνο, η μεθανόλη κ.ά. Η αντικατάσταση των πλοίων παλιάς τεχνολογίας αποτελεί μονόδρομο. Οι μεγάλες εταιρείες, όπως η Attica και οι Μινωικές, έχουν προχωρήσει στον σχεδιασμό κατασκευής νέων πλοίων, ενώ οι μικρότερες εταιρείες αντιμετωπίζουν μεγάλη δυστοκία λόγω της απροθυμίας των τραπεζών να τις χρηματοδοτήσουν, εξαιτίας του μικρού μεγέθους τους και της έλλειψης εταιρικής διακυβέρνησης.
Χειραγώγηση τιμών;
Σύμφωνα με τη μελέτη της XTRC, στην ολιγοπωλιακή αυτή αγορά είναι πολύ λογικό να δημιουργούνται και ολιγοπωλιακές τάσεις στη χειραγώγηση των τιμών, εάν δεν υπάρχει αυστηρή επιτήρηση του ρυθμιστή της αγοράς. Το συγκεκριμένο θέμα δεν έχει ηθικές διαστάσεις, παρά μόνο απολύτως συμβατές με τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς περί ανταγωνισμού, όπως αυτές έχουν υιοθετηθεί από την ελληνική νομοθεσία, ως όφειλε. Όπως αναφέρει η έκθεση ως υπενθύμιση, η ανάπτυξη της αγοράς προ εικοσαετίας με την κατασκευή πλοίων, η αξία των οποίων ξεπερνούσε τα 3,4 δισεκατομμύρια ευρώ, πραγματοποιήθηκε σε αναμονή της εφαρμογής μιας δυναμικής αγοράς ελεύθερου ανταγωνισμού τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Συνεπώς οποιαδήποτε διατάραξη αυτού του κανόνα θα αποβεί μοιραία στην πορεία της χώρας προς την πράσινη ανάπτυξη των θαλάσσιων μεταφορών.
Γι’ αυτό και οι διακυμάνσεις που παρατηρούνται ακόμα και σε ανταγωνιστικές γραμμές, με τις τιμές των ναύλων να είναι χαμηλότερες τις ημέρες που υπάρχουν δύο εταιρείες, από άλλες ημέρες που η ίδια γραμμή εξυπηρετείται από μία εταιρεία. Στο κανονιστικό πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί η ελληνική ακτοπλοΐα επιβάλλεται η παρακολούθηση των τιμών των ναύλων χρησιμοποιώντας εργαλεία ψηφιοποίησης που θα λαμβάνουν υπόψη τις πολλαπλές παραμέτρους που επηρεάζουν το ύψος του ναύλου. Με αυτόν τον τρόπο θα αμβλυνθούν οι αντιδράσεις των χρηστών και θα μπορούν να προβλεφθούν με μεγαλύτερη ακρίβεια τα οικονομικά αποτελέσματα των εκμεταλλεύσεων των γραμμών.
Τιμές ακτοπλοϊκών εισιτηρίων
Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Τιμών του Υπουργείου Ναυτιλίας, οι τιμές των ακτοπλοϊκών εισιτηρίων είναι σταθερές, έως και μειούμενες για το πρώτο εξάμηνο του έτους, στο -1,61%, σε σχέση με πέρυσι, στα συμβατικά πλοία. Το δε υπουργείο Ναυτιλίας ισχυρίζεται ότι παρατηρούνται κάποιες αυξήσεις, αλλά μόνο στα ταχύπλοα και στις ενδονησιωτικές διαδρομές, ενώ οι ακτοπλοϊκές εταιρείες υποστηρίζουν ότι οι τιμές δεν έχουν αυξηθεί, αλλά παραμένουν ίδιες από το 2022.
Από την πλευρά των χρηστών υπάρχουν έντονες αντιδράσεις για “πολύ υψηλές τιμές” στα ακτοπλοϊκά εισιτήρια. Το θέμα έφτασε και στη Βουλή με ερώτηση που κατέθεσαν 28 βουλευτές προς τους αρμόδιους υπουργούς. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που έκανε η ομάδα της online πλατφόρμας κράτησης ακτοπλοϊκών εισιτηρίων ferryroute.com, με την οποία σύγκρινε την εξέλιξη των τιμών από το 2019 έως το 2023, οι τιμές των ναύλων τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί μεταξύ άλλων ως εξής:
– Χανιά: Η τιμή ενός απλού εισιτηρίου (Οικονομική Θέση – Deck) αυξήθηκε από 27 ευρώ το 2019 σε 41 ευρώ το 2024, σημειώνοντας αύξηση 51,85%. Για τα εισιτήρια με αυτοκίνητο η τιμή αυξήθηκε από 49 ευρώ σε 79 ευρώ, δηλαδή πάνω από 60%.
– Σαντορίνη: Ένα απλό εισιτήριο κόστιζε 41 ευρώ το 2019 και πλέον κοστίζει 58 ευρώ, ενώ με αυτοκίνητο η τιμή αυξήθηκε από 91 ευρώ σε 128 ευρώ, δηλαδή αύξηση 40%.
– Ρόδος: Η τιμή ενός απλού εισιτηρίου αυξήθηκε από 65 ευρώ το 2019 σε 91 ευρώ το 2024, σημειώνοντας αύξηση περίπου 39%. Για τα εισιτήρια με αυτοκίνητο η τιμή αυξήθηκε από 104 ευρώ σε 150 ευρώ, δηλαδή 44%.
– Τήνος: Η τιμή ενός απλού εισιτηρίου αυξήθηκε από 35 ευρώ το 2019 σε 49 ευρώ, ενώ με αυτοκίνητο η τιμή αυξήθηκε από 79 ευρώ σε 110 ευρώ, δηλαδή αύξηση 40%.
– Πάρος: Η τιμή ενός απλού εισιτηρίου αυξήθηκε από 36 ευρώ το 2019 σε 50 ευρώ, ενώ με αυτοκίνητο η τιμή αυξήθηκε από 83 ευρώ σε 116 ευρώ, σημειώνοντας αύξηση 40%.
Αξίζει να επισημάνουμε ότι ακόμη και με μια πρόχειρη έρευνα οι τιμές αυτές είναι έως και 60% υψηλότερες από τις τιμές για αντίστοιχες διαδρομές στη Βόρεια Ευρώπη. Για παράδειγμα, στη διαδρομή Όσλο-Κοπεγχάγη, που είναι οριακά μεγαλύτερη από τη διαδρομή Πειραιάς-Ρόδος και συγκεκριμένα 316 ναυτικά μίλια, έναντι 296 μιλίων της διαδρομής Πειραιάς-Ρόδος, μια τετραμελής οικογένεια με εσωτερική καμπίνα και αυτοκίνητο ταξιδεύει με 696, όταν στην Ελλάδα για την αντίστοιχη διαδρομή το κόστος ανέρχεται σε 1.105,50 ευρώ.
Σύμφωνα με τον Σύνδεσμο Επιχειρήσεων Επιβατηγού Ναυτιλίας (ΣΕΕΝ), τα αυξημένα μισθολογικά κόστη, οι ανατιμήσεις στις τιμές των ανταλλακτικών πλοίων και των ναυτιλιακών καυσίμων, αλλά και η αύξηση των τραπεζικών επιτοκίων δανεισμού των ακτοπλοϊκών εταιρειών καθιστούν αδύνατη προς το παρόν οποιαδήποτε συζήτηση για μείωση της τιμής των ακτοπλοϊκών εισιτηρίων.
Ο ΣΕΕΝ επισημαίνει επίσης ότι με βάση τα στοιχεία του Απριλίου 2024 οι τιμές των ακτοπλοϊκών καυσίμων για τους τύπους HSFO και VLSFO που χρησιμοποιούν τα συμβατικά πλοία έχουν αυξηθεί κατά 9%, το κόστος των ανταλλακτικών κατά 14% και κατά 24% από το 2021 οι αμοιβές πληρωμάτων, βάσει και των σχετικών συλλογικών συμβάσεων εργασίας που έχουν υπογραφεί έως σήμερα. Σημειώνει, εξάλλου, ότι το κόστος τραπεζικού δανεισμού λόγω ανόδου των επιτοκίων από τις τράπεζες αυξήθηκε κατά 43% το 2024 σε σχέση με το 2021.