Απ’ το σελιλόιντ στο χαρτί

Βιβλία που σκιαγραφούν πορτρέτα σκηνοθετών, μας μυούν στο ελληνικό σινεμά του φανταστικού και μας «βάζουν» στα παρασκήνια θρυλικών ταινιών.

Το ιδιαίτερο σύμπαν του Νίκου Νικολαΐδη. Το φανταστικό στο ελληνικό σινεμά. Η απλόχερη διασκέδαση που προσφέρει η μεγάλη των κατασκόπων σχολή. Και, τέλος, μια ψαγμένη έκδοση της ΠΕΚΚ για τον Εμίρ Κουστουρίτσα.

Στο βιβλίο του Μίμη Τσακωνιάτη «Νίκος Νικολαΐδης – Ο μεγάλος ποιητής της παρακμής» των εκδόσεων Αιγόκερως επιχειρείται να αποκωδικοποιηθεί το πολυεπίπεδο έργο του σκηνοθέτη. Οπως γράφει και στο επίμετρό του ο Γιάννης Σολδάτος που παρουσιάζει κάποιες σκέψεις και συμπεράσματα γύρω από την τελευταία ταινία του Νικολαΐδη «The zero years», πρόκειται για μια «σημαδιακή στην πορεία του σκηνοθέτη δημιουργία από τη σύλληψή της ως την πραγμάτωσή της και σίγουρα την πιο ακραία της γραφής του, με τη συνέργεια της μοίρας, σαν να γνώριζε το ραντεβού με τον θάνατο». Το ιδιοσυγκρασιακό σινεμά του Νικολαΐδη είναι τόσο ιδιαίτερο που –όπως εύστοχα αναφέρει ο Μίμης Τσακωνιάτης– «αν είχε την τύχη να ζήσει σε κάποια πολιτισμένη κινηματογραφικά χώρα της Δύσης, θα τον ήξεραν σήμερα ακόμη και οι πέτρες». Το έργο του Νικολαΐδη μπορεί να σκεπάζεται από αμέτρητα στρώματα σκότους, αλλά στον πυρήνα του κρύβει μια πραγματική φλέβα φωτός. Είναι βασικό και προαπαιτούμενο στοιχείο για τον αμύητο θεατή που θα σπεύσει να δει τις ταινίες του Νίκου Νικολαΐδη να αφήσει ελεύθερο τον νου του και να έχει καθαρή, αθώα ματιά προκειμένου να μπορέσει να εισέλθει στο «ιερό» του σκηνοθέτη. Στο βιβλίο επισημαίνεται η σπάνια ικανότητα του Ελληνα δημιουργού να στρέφει τον φακό του πάνω στα σκουπίδια και να τα μετατρέπει σε κάδρα σπάνιας αισθητικής ομορφιάς.

Με δηκτικό χιούμορ

Στο νέο βιβλίο του Δημήτρη Κολιοδήμου «101 ταινίες με μυστικούς πράκτορες» των εκδόσεων Bibliothèque ο γνωστός συγγραφέας και κινηματογραφικός κριτικός επιλέγει ισάριθμες ταινίες με ήρωα κάποιον πράκτορα ή κατάσκοπο (όπως τους διαχωρίζει με βάση την αποστολή τους καθώς και τον χώρο –πολλές φορές και τη χώρα– προέλευσης), οι οποίοι έχουν αφήσει το δικό τους στίγμα στο σινεμά. Με το χαρακτηριστικό γλαφυρό ύφος και το δηκτικό χιούμορ του («χαμηλού κόστους παραγωγή, με τη… φτώχεια να τη διατρέχει από το ξεκίνημά της» γράφει για την ταινία του Ιταλού Ρόμολο Τζιρόλαμι «Μυστική αποστολή στην Ελλάδα»), ο Κολιοδήμος δεν διακρίνει τις ταινίες που επιλέγει σε σημαντικές και λιγότερο σημαντικές. Για εκείνον ο Τζέιμς Μποντ και ο φαλακρός πράκτωρ Θου-Βου διαθέτουν ανάλογο εκτόπισμα τηρουμένων των αναλογιών και αξίζουν την ίδια προσοχή εκ μέρους μας, ενώ δεν διστάζει να γράψει ακόμη και θετικές κριτικές για κάποια φιλμ που θάφτηκαν από τη διεθνή κριτική ή το αντίστροφο. Για παράδειγμα στο τουλάχιστον αμφιλεγόμενο «Austin Powers, ο κατάσκοπος που γύρισε από… τρίο» ο Κολιοδήμος δεν διστάζει να συγκρίνει τον Μάικ Μάγιερς με τον Στάθη Ψάλτη: «Ο πειρασμός να συγκριθούν οι βέβηλοι, πρόστυχοι, συχνά σκατολογικοί αστεϊσμοί του Μάγιερς, που ερμηνεύει και τον Οστιν Πάουερς και τον Δρα Κακό, με εκείνους του Στάθη Ψάλτη είναι μεγάλος. Ωστόσο πιο σωστό είναι να πούμε ότι στο πρόσωπό του ενώνονται ένας ακαταμάχητα γοητευτικός, θρασύς Γκράουτσο Μαρξ κι ένας σεξουαλικά εμμονικός και συνεσταλμένος Γούντι Αλεν». Επιπλέον οι μελέτες των ταινιών του βιβλίου, πέρα από τον κριτικό, ψυχαγωγικό και ενημερωτικό τους χαρακτήρα, εμπλουτίζονται με χρήσιμα στοιχεία (η ακριβής έξοδός τους στη χώρα μας, πρωτότυποι αλλά και ελληνικοί τίτλοι, εταιρείες παραγωγής κ.ά.), καθώς και αποσπάσματα από κριτικές της εποχής.

Εμπεριστατωμένο αφιέρωμα

Ενα ενδιαφέρον, εμπεριστατωμένο αφιέρωμα στην πλήρη φιλμογραφία του Εμίρ Κουστουρίτσα μας προσφέρει η ειδική έκδοση της Πανελλήνιας Ενωσης Κριτικών Κινηματογράφου. Το έργο του φοβερού Βαλκάνιου που ανήκει στην κλειστή ελίτ των σκηνοθετών οι οποίοι έχουν κατακτήσει δύο Χρυσούς Φοίνικες παρουσιάζεται μέσα από ολόφρεσκα κείμενα που μαρτυρούν την αντοχή των ταινιών του στο πέρασμα του χρόνου καθώς και από μια ξεχωριστή συνέντευξή του στον κριτικό και δημιουργό του Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου Νίνο Φένεκ Μικελίδη.

Το βιβλίο της Βίβιαν Παπαγεωργίου «Το ελληνικό σινεμά του φανταστικού» των εκδόσεων Αιγόκερως καλύπτει μια μεγάλη χρονική περίοδο τεσσάρων δεκαετιών και η ματιά της Ελληνίδας συγγραφέα, εκπαιδευτικού και σκηνοθέτριας εστιάζει στη μελέτη του είδους του φανταστικού στον ελληνικό κινηματογράφο, που δεν έχει αναλυθεί ιδιαίτερα στη χώρα μας. Εχοντας προσωπική πείρα, η Παπαγεωργίου ως δημιουργός ταινιών του φανταστικού (οι μικρού μήκους δημιουργίες της βραβεύτηκαν σε διάφορα ελληνικά και διεθνή φεστιβάλ) καταγράφει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι Ελληνες κινηματογραφιστές όταν προσπαθούν να καταπιαστούν με τον χώρο του φανταστικού. Χωρίζεται σε δύο ενότητες. Στην πρώτη επιχειρείται μια ιστορική αναδρομή με τις διακρίσεις, τα βασικά χαρακτηριστικά και τα στερεότυπα που συνοδεύουν τις ταινίες τρόμου και τα σπλάτερ. Επίσης καταγράφονται τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα στο είδος του φανταστικού στο ελληνικό σινεμά, με έμφαση στα πρώιμα έργα του Νικολαΐδη («Πρωινή περίπολος», «Ευρυδίκη ΒΑ 2037»), του Δημήτρη Παναγιωτάτου («Σιλένα»), του Μανούσου Μανουσάκη («Σκιάχτρα») κ.ά. Στη δεύτερη ενότητα αναλύονται διεξοδικά πέντε εμβληματικές ταινίες: «Singapore sling» του Νικολαΐδη, «Η επίθεση του γιγάντιου μουσακά» του Πάνου Χ. Κούτρα, «Μέδουσα» του Γιώργου Λαζόπουλου, «Ιστορία 52» του Αλέξη Αλεξίου και «Το κακό» του Γιώργου Νούσια.*